VERITASOV SPISAK NESTALIH

1. POGINULI I NESTALI

1.1 Verifikovani podaci

VERITAS je do sada (novembar 2000. godine) verifikovao (vidi T/I i T/II) 6.179 poginulih i nestalih lica sa područja RH i bivše RSK, uglavnom srpske nacionalnosti (jedan manji broj su drugih nacionalnosti, a živjeli su ili ratovali sa Srbima u RSK). Među njima je 5.320 muškaraca (87%) i 858 žena (13%), među kojima i 28 djece, starosti do 14 godina. Među poginulim i nestalima je: 3.774 vojnika, 141 policajac, 2.076 civila (33,6%) i 188 nepoznatog statusa. Najviše ih je poginulo ili nestalo 1995. godine (2.301) a zatim 1991. godine (2.219). Najviše je poginulih i nestalih, gledajući po regijama, u Sjevernoj Dalmaciji (1.608). Od 1992. do 1995. godine, pod zaštitom UN-a, poginulih i nestalih je 3.904 (63%).

 

1.2. Neverifikovani podaci

Nažalost, ovaj verifikovani spisak poginulih i nestalih nije konačan. Trenutno je kod VERITAS-a u postupku verifikacije 446 lica, za koja postoji velika vjerovatnoća da su takođe poginuli ili nestali na području RH i RSK. Među njima je 341 lice iz prve ratne godine i 105 iz zadnje ratne godine, tj. iz akcija “Bljesak” i “Oluja”. Postupak verifikacije otežava to što su se: pogibije i nestanci desili na području koje je bilo pod kontrolom hrvatske vlasti; često su stradale cijele porodice ili su njihovi preživjeli članovi porodica ostali u RH, pa ne smiju da ih prijavljuju hrvatskim vlastima; ili su se preživjeli članovi porodica iselili u treće zemlje, pa nema ko da ih prijavi ili potvrdi nestanak ili identifikaciju.

 

1.3. Zbirni podaci

Kada se verifikovanom spisku poginulih i nestalih (6.179) pribroje i oni koji su u postupku verifikacija (446), dobija se broj od 6.626 poginulih i nestalih Srba na području RH i bivše RSK u periodu 1990 – 1999.

Poginuli i nestali Srbi sa područja RH i bivše RSK po regionu i vremenu nestanka/pogibije
T/I

*  obuhvaća područje izvan ratnih dejstava
** poginuli i nestali u sukobima sa HV i VHO u graničnom pojasu ili avio granatiranju izbjegličkih kolona u RS

 

Poginuli i nestali Srbi sa područja RH i bivše RSK po statusu i spolu
sa učešćem dječije populacije
T/II

 

*  obuhvaća područje izvan ratnih dejstava
** poginuli i nestali u sukobima sa HV i VHO u graničnom pojasu ili avio granatiranju izbjegličkih kolona u RS

NESTALI

2.1 Kriterij “predaje posmrtnih ostataka porodici”

Po ovom kriteriju VERITAS pravi razliku između poginulih i nestalih. Ako je porodica preuzela posmrtne ostatke i potvrdila identifikaciju (konačna identifikacija), lice se svrstava među poginule. U svim drugim slučajevima, bez obzira na informacije o pogibiji, lice je svrstano među nestale.

Po ovom kriteriju VERITAS nestale vodi u tri grupe:

1. Nestao – lice za koje ne postoji informacija ni da je živ ni da je mrtav;
2. Poginuo – lice za koje postoji informacija o pogibiji, ali ne i o mjestu ukopa;
3. Pokopan – lice za koje postoji informacija i o pogibiji i o mjestu ukopa, ali porodici nisu predani posrmtni ostaci.

Po kriteriju “predaje posmrtnih ostataka porodici” na VERITAS-ovim verifikovanom spisku (T/I i T/II) nalazi se 3.183 poginulih i 2.996 nestalih.

Među nestalima je 2.302 muškarca (76,8%) i 694 žene (23,2%), među kojima i 13-ero djece, starosti do 14 godina. Među nestalima je: 1.084 vojnika, 29 policajaca, 1.746 civila (58,3%) i 137 nepoznatog statusa. Najviše ih je nestalo 1995. godine (2.047), a zatim 1991. godine (726). Najviše nestalih je, gledajući po regijama, u Sjevernoj Dalmaciji (654), zatim u Lici (642), u Zapadnoj Slavoniji (640) i na Baniji (567).

U grupi “nestao” (a) nalazi se 1.785 lica; u grupi “poginuo” (b) nalazi se 452 lica i u grupi “pokopan” (c) nalazi se 759 lica. Za sve iz grupe pokopan, VERITAS raspolaže sa tačnom lokacijom mjesta ukopa.

Primjena ovog kriterija dolazi do punog značaja u akcijama “Bljesak” i “Oluja”. Tijela poginulih (ali ne svih) u ovim akcijama hrvatske vlasti su pokupili i pokopali na različitim mjestima. Neke su i sami identifikovali, a neke su pokopali kao neidentifikovane. Spisak identifikovanih poginulih kao i spisak mjesta pokopa za neidentifikovane sa protokolima hrvatska Komisija dostavila je Komisiji SRJ i VERITAS-u.

 

 

2.2 “Bljesak”

Prema VERITAS-ovim podacima u akciji “Bljesak” ukupno poginulih i nestalih je 283 lica, a na spisku nestalih je 260 lica (T/III i T/IV) što daje razliku od 23 lica, koliko su ih porodice i sahranile (bilo da su mrtve prenijeli do Republike Srpske, bilo da su ekshumirani i preneseni u porodične grobnice u Krajini).

U službenom dokumentu Komisije Vlade RH za zatočene i nestale, koji je srpskoj strani predat u martu 1996. godine pod nazivom “Osobe poginule u vojno redarstvenoj akciji “Bljesak” s mjestom pokopa posmrtnih ostataka” navedeno je 168 grobnih mjesta, od čega je 79 identifikovanih, a ostali su označeni kao NN.

Poginuli i nestali u “Bljesku” po regionu i vremenu nestanka
T/III

Poginuli i nestali u “Bljesku” po statusu i spolu sa učešćem dječije populacije
T/IV

Mjesta ukopa poginulih iz akcije “Bljesak”
T/V

Sa druge strane VERITAS je iz drugih izvora (međunarodne organizacije, nevladine organizacije i pojedinaca) prikupio podatke za 212 registrovanih grobnih mjesta iz akcije “Bljesak”, od čega su 177 u RH (konačno identifikovano 8), 34 u RS (konačno identifikovano 14) i 1 u SRJ (konačno identifikovano 1)

Analizom navedenog spiska Komisije Vlade RH, VERITAS je ustanovio da se među identifikovanim poginulima nalaze imena dvoje živih ljudi (što znači da su pod njihovim imenima pokopana druga lica).

 

2.3. “Oluja”

Prema VERITAS-ovim podacima u akciji “Oluja” i postoluji ukupno poginulih i nestalih je 1.909, a na spisku nestalih je 1.791 (T VI i T/VII), što daje razliku od 118 lica, koliko su ih porodice i sahranile (bilo da su mrtve prenijeli do Republike Srpske ili SRJ, bilo da su ekshumirani i preneseni u porodične grobnice u Krajini).

Poginuli i nestali Srbi sa područja RH i bivše RSK u “Oluji” po statusu i spolu,
sa učešćem dječije populacije
T/VI

*  obuhvaća područje izvan ratnih dejstava
** poginuli i nestali u sukobima sa HV i VHO u graničnom pojasu ili avio granatiranju izbjegličkih kolona u RS

 

Poginuli i nestali Srbi sa područja RH i bivše RSK u “Oluji” po regionu i
vremenu nestanka / pogibije
T/VII

*  obuhvaća područje izvan ratnih dejstava
** poginuli i nestali u sukobima sa HV i VHO u graničnom pojasu ili avio granatiranju izbjegličkih kolona u RS

Mjesta ukopa poginulih iz akcije “Oluja”
T/VIII

* Pod kolonom “neidentifikovani region” nalaze se lokacije koje nismo uspijeli svrstati u neku od regija
u bivšoj RSK prvenstveno zbog toga što su u izvorima korišteni lokalni nazivi.

U izvještaju hrvatske Vlade, upućenom Savjetu bezbjednosti UN i svim diplomatsko-konzularnim predstavništvima akreditovanim u RH, od 08. februara 1996. godine, navodi se da je u akciji “Oluja” smrtno stradalo 911 neprijatelja (to su Srbi), od čega su 462 civila, 404 vojnika i 45 neodređenog statusa. U tom izvještaju se hrvatska Vlada pravda zbog velikog učešća civila među smrtno stradalima, optužujući za njihovo stradanje srpske paravojne jedinice koje su civile koristili kao živi štit.

U drugom službenom dokumentu Komisije Vlade RH za zatočene i nestale, koji je srpskoj strani predat u martu 1996. godine pod nazivom “Osobe poginule u vojno redarstvenoj akciji “Oluja” s mjestom pokopa posmrtnih ostataka” navedeno je 788 grobnih mjesta, od čega su identifikovana 163 lica, a ostali su označeni kao NN (nepoznat).

Analizom navedenog spiska Komisije RH, VERITAS je ustanovio da se među identifikovanim poginulim nalazi pet živih lica ( što znači da su pod njihovim imenima pokopana druga lica). Ovolik broj pogrešnih identifikacija dovodi u sumnju kompletnu identifikaciju poginulih u akcijama “Bljesak” i “Oluja” od strane hrvatskih službenih organa.

S druge strane VERITAS je iz drugih izvora (međunarodne organizacije, nevladine organizacije koje djeluju u RH i pojedinaca) prikupio podatke za 1.324 registrovana grobna mjesta iz akcije “Oluja” od čega su 1.279 u Krajini i RH (konačno identifikovano 87), 39 u RS (konačno identifikovano 25) i 6 u SRJ (konačno identifikovano 6).

 

2.4. “Protokoli”

2.4.1. Analiza primljenih protokola

Dosada je Komisija Vlade RH za zatočene i nestale dostavila srpskoj strani 669 protokola.

Potpuni protokoli sadrže: fotografiju, otisak prsta ili prstiju, podatke o identitetu, statusu, spolu, mjestu i vremenu pronalaska, opis obuće, odjeće i ličnih stvari, te mjestu ukopa leša.

U nekim (nepotpunim) protokolima nedostaju fotografija (35 iz Oluje), otisci prstiju (523 iz Oluje i 69 iz Bljeska), rijetki su oni u kojima se nalaze opisi ličnih stvari, a opisi odjeće i obuće su vrlo oskudni.

 

Struktura poginulih lica iz protokola po regionima, spolu i statusu
T/IX

Napomena: Sve oznake iz ove tabele su iz hrvatskih službenih izvora. Svi dostavljeni protokoli se odnose na neidentifikovana lica. Status i spol pod oznakom NN odnosi se na potpuno izgorjele, pougljenisane, raskomadane ili raspadnute leševe.

Na osnovu ovih protokola porodice nestalih lica vrše prepoznavanje u prostorijama VERITASa. Do sada je identifikovano 97 lica od članova najuže porodice, dok se 111 vodi kao pretpostavljena identifikacija (lice je prepoznato od komšija, saboraca ili daljnje rodbine). Ovolik broj identifikovanih na osnovu protokola smatra se relativno uspješnim. No, s druge strane mali broj potpunih identifikacija istovremeno ukazuje na manjkavosti protokola (samo jedna fotografija ili je uopšte nema, otisci prstiju se nalaze u manjem broju protokola, šturi i generalni opisi odjeće, obuće i ličnih stvari) i na stanje leševa u vrijeme pronalaska istih (velik broj izgorjelih, poluizgorjelih, raspadnutih, poluraspadnutih, rastrganih, unakaženih i sl.).

Treba naglasiti da identifikacije na osnovu protokola nisu konačne. One su samo put da porodica dođe do tijela i da se na tijelu, nakon ekshumacije, izvrši konačna identifikacija. Konačni cilj ovakvih identifikacija je u omogućavanju porodicama da preuzmu posmrtne ostatke svojih članova i da ih prenesu i sahrane u mjestima po vlastitoj želji. Put do tog cilja nije jednostavan.

Hrvatska za sada bez obzira na zahtjeve porodica poginulih i na pritiske međunarodne zajednice i domaćih humanitarnih organizacija, ne dozvoljava ekshumacije i prenose srpskih žrtava.

Porodica koja je na osnovu protokola identifikovala svog nestalog člana, u ovom trenutku, može, ako posjeduje potrebne dokumente, otići u Hrvatsku i u nacionalnom Crvenom krstu potpisati jedan dokumenat kojim izjavljuje da prihvaća činjenicu smrti svoga člana porodice, a nacionalni Crveni krst upućuje zahtjev nadležnom matičnom uredu da se smrt dotičnog upiše u matične knjige. Poslije toga porodica može kod nadležnog suda zatražiti prenos posmrtnih ostataka, a troškove snosi sama. Sa podacima kojima raspolažemo za sada su zabilježeni slučajevi prenosa posmrtnih ostataka iz neke masovne grobnice do porodičnih grobnica na području RH, a troškovi iznose oko 1.500 DM.

Za sve nestale koji nisu identifikovani ni od strane hrvattskih vlasti ni na osnovu protokola, porodice ih mogu u vanparničnom postupku proglašavati za umrle. Ti postupci se vode i u SRJ i RH. U SRJ sudska praksa je po ovom pitanju šarolika. Neki sudovi provode ovakve postupke i po prijedlogu izbjegličke/prognaničke porodice, ako ima boravište na području SRJ, a drugi odbacuju takve zahtjeve.

Na području RH sudovi provode postupke proglašavanja nestalih za umrle, a troškovi ovog postupka se kreću oko 1.500 DM i snose ih porodice.

Obećanje koje je u februaru 1998. godine dao gospodin Kostović Ivica, potpredsjednik Vlade RH – da će država Hrvatska snositi troškove oko sudskih postupaka i prenosa tijela poginulih Srba isto kao i poginulih Hrvata, pod uslovom da je traženje pokrenula porodica na propisanom obrascu MKCK, za sada je mrtvo slovo na papiru.

VERITAS smatra, i u tom pravcu poduzima određene aktivnosti, da Međunarodna komisija za nestala lica na području prethodne Jugoslavije mora preuzeti pokroviteljstvo (u tehničkom i finansijskom pogledu) nad rješavanjem sudbina nestalih lica počev od identifikacije, preko ekshumacije, do prenosa posmrtnih ostataka po želji porodice.

 

2.4.2. Skrivaju li Hrvati protokole?

Pod pretpostavkom da se svi poginuli iz akcija “Bljesak” i “Oluja” za koje postoje protokoli po dokumentu Komisije Vlade RH za zatočene i nestale (956) identifikuju, na spisku nestalih iz ove dvije akcije ostalo bi još 1.012 lica (nestali umanjen za mjesta ukopa izvan RH) za koja, ako su ubijeni, nisu sačinjeni protokoli.

Pod pretpostavkom da su za poginule u akciji “Oluja”, po izvještaju hrvatske Vlade upućenom Savjetu bezbjednosti UN (911) sačinjeni protokoli, a takvu mogućnost hrvatska strana nije demantovala, tada ukupan broj protokola iz akcija “Bljesak” i “Oluja” iznosi 1.079, po kojoj varijanti bi na spisku nestalih iz ove dvije akcije ostalo još 889 lica (broj nestalih umanjen za mjesta ukopa izvan RH), za koje, ako su poginuli, protokoli nisu sačinjeni.

Po trećoj varijanti, hrvatska strana ima i više od 1.079 protokola iz akcija “Bljesak” i “Oluja”, a takav zaključak proizilazi iz analize dosad primljenih protokola. Naime, među primljenim protokolima pod rubrikom “vrijeme pronalaska posmrtnih ostataka” nalazi se i 10 protokola sa datumom pronalaska posmrtnih ostataka poslije 08. februara 1996. godine, pa upravo ta činjenica, kao i druga saznanja VERITASa, upućuju na gornji zaključak.

Dakle, izvjesno je da RH raspolaže sa najmanje 956 protokola iz akcija “Bljesak” i “Oluja”, što nedvojbeno proizilazi iz već navedenih dokumenata Komisije Vlade RH za zatočene i nestale.

Vrlo vjerovatno je da RH raspolaže sa 1.079 protokola za poginule u akcijama “Bljesak” i “Oluja”, na što upućuje izvještaj Vlade RH upućen Savjetu bezbjednosti UN 08.02.1996. godine.

Vjerovatno je da RH raspolaže i sa više od 1.079 protokola za poginule u akcijama “Bljesak” i “Oluja”, pošto su srpskoj strani dostavljeni protokoli koji su sačinjeni i nakon 08. februara 1996. godine.

 

2.5. Kriterij “registrovani leševi”

Pored poginulih i konačno identifikovanih po prethodnom kriteriju (3.183), VERITAS je do sada registrovao (poznata mjesta ukopa) još 1.467 leševa. Ova brojka se odnosi na 19 leševa iz “Pakračke Poljane”; 17 leševa iz “Mašićke Šagovine”; 26 leševa koji su pokopani kao neidentifikovani od strane službenih organa RSK; 199 iz “Bljeska” (168 po podacima Komisije Vlade RH za zatočene i nestale i 23 po drugim izvorima) i 1.206 leševa iz “Oluje” (788 po podacima Komisije Vlade RH za zatočene i nestale i 418 prema drugim izvorima).

Ako broju poginulih i konačno identifikovanih (3.183) dodamo registrovane leševe (1.467), dobija se broj od 4.650 sigurno poginulih lica sa VERITAS-ove liste. Razlika između broja sigurno poginulih (4.650) i ukupnog broja poginulih i nestalih iznosi 1.529, što daje stvarnu brojku nestalih na području RH i bivše RSK sa VERITAS-ovog verifikovanog spiska (T/I).

Od 1.467 registrovanih leševa, prikupljeni su podaci o pretpostavljenim identifikacijama za 759 lica (79 iz “Bljeska” i 163 iz “Oluje”, prema podacima Komisije Vlade RH za zatočene i nestale; 319 prema drugim izvorima i 208 pretpostavljenih identifikacija na osnovu protokola).

Kada bi se omogućilo porodicama da preuzmu leševe na koje se odnose pretpostavljene identifikacije i da izvrše konačnu identifikaciju, i ako bi ista bila uspješna, na VERITAS-ovoj verifikovanoj listi nestalih ostalo bi još uvijek 2.237 lica.

 

2.6. Neregistrovana mjesta ukopa

VERITAS je prikupio i velik broj informacija o neregistrovanim (mogućim) mjestima ukopa, pojedinačnim i masovnim, pobijenih Srba u svim fazama rata. Međutim, sve ove informacije tek treba provjeriti na licu mjesta.

Po VERITAS-ovim podacima jedan broj leševa je uništen namjerno (spaljivanjem i sl.) ili nenamjerno (izgorjeli zajedno sa kućama), a jedan broj je skriven i to namjerno (ubačeni u jame, bunare i sl) ili nenamjerno (ostali na nepristupačnim ili manje pristupačnim mjestima, tamo gdje su i stradali). Postoji mogućnost da se kad tad pronađu tijela iz kategorije skrivenih, dok, nažalost, oni iz kategorije uništenih neće se nikad pronaći.

 

UPOREDNA ANALIZA SPISKOVA

3.1 Lica sa spiska VERITAS-a koja se nalaze na spiskovima nestalih K SRJ, K RH I MKCK

 

Komentar:

Od 75 nestalih na području BiH (T/I) na spisku MKCK “BiH”, nalazi se 46 lica, iz čega proizilazi da ih 29 nije ni prijavljeno MKCK.

Sa spiska MKCK BiH u bazi VERITAS-a nalazi se 60 lica, od čega je 14 zatvoreno, a ostali se vode kao nestali.

Na spisku MKCK RH (H) nalazi se 5 lica koja su u bazi VERITAS-a zatvoreni (konačno identifikovani).

Na spisku MKCK RH (J) nalazi se 9 lica koja su u bazi VERITAS-a zatvorena (8 konačno identifikovani i 1 živ).

 

3.2. Zaključak

Ako se sa spiska nestalih VERITAS-a oduzmu lica koja se nalaze na spiskovima K SRJ, K RH i MKCK, dobija se broj od 1.939 lica koja ostaju samo na evidenciji VERITAS-a.

VERITAS za svako lice sa svog spiska nestalih raspolaže sa relevantnim podacima i spreman ih je prezentovati i braniti u svakoj ozbiljnoj raspravi. Upravo zbog toga ponovo predlažemo i tražimo da se pod pokriviteljstvom ICMP održi jedan ozbiljan radni sastanak na kojem bi učestvovale sve organizacije i institucije koje se bave problemom nestalih na području prethodne Jugoslavije.

 

Diplomatska zajednica u Hrvatskoj
(“Komisija član 11”)

 

Sa sastanka “Komisije člana 11” sa osobljem ICMP i Predsjednikom Ureda za zatočene i nestale osobe u Hrvatskoj:

“Jedan od pozitivnih aspekata sastanka bio je činjenica da je Predsjednik Ureda Republike Hrvatske za nestale osobe napravio publikaciju koja uključuje uporedne podatke o osobama koje su nestale u operacijama “Bljesak” i “Oluja” 1995. godine. Podaci uključuju broj zahtjeva za traženje nestalih osoba koji su podneseni SRJ, ICRC i Hrvatskom nacionalnom Crvenom križu. Prema publikaciji hrvatske Vlade cifre koje se na to odnose su 2.085, 709 i 1.001. Spremnost hrvatskih vlasti da javno priznaju razliku u broju nestalih u drugom konfliktu predstavlja dobar nagovještaj za slijedeći sastanak sa SRJ za stvaranje jednoobrazne liste osoba nestalih u tom preriodu.”

Iz informacije ICMP
za oktobar, 2000. godine