е-Veritas, 17.09.2025, Savo Štrbac: ’Psi rata‘ – plaćenici ili dobrovoljci

Devetog septembra ove, kao i predhodnih 31 godinu, i hrvataska i srpska strana obeležili su godišnjicu “Medačke bitke”. To je naziv za agresiju hrvatske vojske na srpska podvelebitska sela Divoselo, Čitluk i Počitelj, smeštena u tzv. Medačkom džepu, koja su bila u RSK i pod zaštitom UN. Operacija je izvedena po taktici “spržene zemlje” i pred  očima pripadnika Unprofora, koji ovaj put nisu bili samo pasivni posmatrači.

Žrtava je bilo i na jednoj i na drugoj strani. Na srpskoj je, prema podacima “Veritasa”, stradalo 87 osoba: 46  vojnika, 6 milicionera i 35  civila i pripadnika mesne straže, a na hrvatskoj, prema zvaničnim državnim podacima, 13: šest vojnika i sedam policajaca.

Iako sam u svojstvu predsednika Komisije vlade RSK za razmene zarobljenika preuzeo većinu tela stradalih u toj operaciji i prisustvovao njihovom pregledu, o načinima njihovog stradanja najviše sam saznao iz opširne izjave Holanđanina Johanesa Tildera, koji je ratovao na hrvatskoj strani i kojeg su Srbi u aprilu 1994. zarobili na području Ličkog Osika (Teslingrada). Bio je veoma kooperativan i srpskim vojnim istražiocima je ispričao u kameru i svojeručno napisao celi tok operacije “Medački džep”, uključujući i monstruozna ubistva srpskih vojnika i civila. Na osnovu njegove izjave otvorena je i istraga protiv više desetina lica, uključujući i sam vrh hrvatske države i vojske. Mesec dana po zarobljavanju, ubijen je prilikom transporta iz jednog zatvora u Lici prema Kninu. Službena verzija je glasila da je ubijen u pokušaju begstva, a neslužbena da ga je ubio jedan od čuvara kojem je u toj akciji stradalo više članova prodice.

I umesto da organizujemo jedno transparentno suđenje za strašan zločin u selima Medačkog džepa uz prisustvo Tildera i kao izvršioca i kao ključnog svedoka, njegovo telo sam, nakon više peripetija, predao hrvatskoj strani, gde ga je preuzela njegova supruga Hrvatica Manda rodom iz Široke Kule, koja mu je posmrtno i sina rodila i od koje je relativno dobro i hrvatski jezik naučio.

Septembar je i vreme kada se i struka i javnost zainteresuju i za ostale strance u ratovima devedesetih na području bivše Jugoslavije. U Hrvatskoj je u avgustu 2009. osnovano i  Udruženje stranih dobrovoljaca Domovinskog rata (USDDR), koje se bavi pitanjima inostranih učesnika u njihovj vojsci, uključujući projekte postavljanja spomen-ploča za poginule i imenovanje parkova i ulica u njihovu čast. Udruženje trenutno broji oko 50 članova, od kojih se 70 odsto vratilo u svoje zemlje, dok je 30 odsto ostalo u Hrvatskoj. Najvažnije okupljanje udruženja održava se svake godine 18. novembra u Vukovaru, uz obeležavanje raznih godišnjica tokom godine na hrvatskim i bosanskohercegovačkim stratištima.

Prema dosad prikupljenim podacima pomenutog udruženja, za Hrvatsku su se “tokom srpsko-crnogorske agresije” borili dobrovoljci iz 45 zemalja (u ovu kategoriju ne spadaju inostrani ratnici iz bivših republika SFRJ). Do sada ih je službeno potvrđeno oko 800, a pretpostavlja se da ih je bilo i više od 1.000, najviše iz Velike Britanije (204), zatim iz Njemačke (132), Francuske (90), Mađarske (42), Australije (33), Holandije (32), Švedske (28), Sjedinjenih Američkih Država (26), Italije (21), Poljske (21), Češke (15), Austrije (13) i Rusije (11). Za neke od njih nije utvrđena nacionalnost, a dobrovoljci su iz Australije uglavnom imali hrvatske korene.  Poginulo ih je 85, a najmanje 130 ranjeno.

U Hrvatskoj se svake godine pojavi i više tekstova na ovu temu, a snimljeno je i nekoliko dokumentaraca (i ja sam na na ovu temu na ovim stranicama objavio tekstove:  “Ukrajinski ‘psi rata'”, 24. novembra 2017. i “Psi rata”, 15. oktobra 2018).

Jedan od ozbiljnijih radova je objavljen na portalu crofacta.hr, 30. oktobra 2024. pod naslovom “Medijski stereotipi o stranim dragovoljcima Domovinskoga rata”, autora i istoričara Tomislava Šuteja, koji se smatra jednim od boljih poznavaoca ove teme.

Pristupanje hrvatskim jedinicama, piše Šutej, bilo je različito motivisano, kao što je bio raznolik i društveni profil dobrovoljaca, a osnovni pokretač im je – suprotno početnoj medijskoj slici da je reč o novcu i političkoj ideologiji – bila želja pomoći “nepravedno  napadnutoj i vojno slabije opremljenoj državi”.

“Upravo zbog medijske, ali i percepcije dela međunarodne zajednice, po kojoj su se strani dobrovoljci nazivali ‘plaćenicima', a u medijima i ‘psima rata', Hrvatska je u prvim mesecima 1992. pokrenula njihovu demobilizaciju, nakon čega ih se veći deo vratio u matične zemlje, a deo priključio jedinicama Hrvatskoga veća odbrane (HVO) u ratu u Bosni i Hercegovini. Po povratku u domovinu, nisu uspeli pobeći negativnim stereotipima o sebi, pa su i onde doživljavali društvenu osudu”, piše Šutej.

Šutej tvrdi da su intenzivnu negativnu medijsku sliku o stranim dobrovoljcima u hrvatskim snagama od početka ratnoga sukoba u najvećoj meri plasirali srpski mediji, a kao primer navodi pisanje beogradske “Duge” i glasila JNA “Narodne armije”.

Iako sam u svojstvu predsednika Komisije vlade RSK za razmene zarobljenika preuzeo većinu tela stradalih u toj operaciji i prisustvovao njihovom pregledu, o načinima njihovog stradanja najviše sam saznao iz opširne izjave Holanđanina Johanesa Tildera, koji je ratovao na hrvatskoj strani i kojeg su Srbi u aprilu 1994. zarobili na području Ličkog Osika (Teslingrada). Bio je veoma kooperativan i srpskim vojnim istražiocima je ispričao u kameru i svojeručno napisao celi tok operacije “Medački džep”, uključujući i monstruozna ubistva srpskih vojnika i civila.

Najteže je, tvrdi Šutej, lažno optužene teretio feljton “Krvoproliće u Medaku – rekonstrukcija jednog etničkog čišćenja” Vele Ilibašić i Roba Siebelinka, koji je početkom 1997. objavljen u desetak holandskih novina, čiji delovi su i danas dostupni na mrežnim stranicama DIC “Veritas”.

Da, ovaj feljton je i sačinjen na osnovu “Veritasove” dokumentacije, koju smo autorima (Vela Ilibašić je rodom iz Seferovaca kod Gradiške)  predočili u našim prostorijama u Beogradu, a ja i moji saradnici se pojavljujemo i kao sagovornici u tom feljtonu. I ništa nije lažno u njemu.

Iinformacije o ratnim zločinima holandskih ratnika, za koje Šutej tvrdi da su lažne, sporadično su se pojavljivale u hrvatskim i srpskim medijima sve do aprila 2009, kad je holandsko javno tužilaštvo konačno odbacilo optužbe, o čemu je izvestilo i Holandsko ministarstvo odbrane na službenim mrežnim stranicama.

“Veritas” je aktivno sudelovao i u istražnom postupku holandskog tužilaštva. I njima smo ustupili svu raspoloživu dokumentaciju o Tilderu i ostalim Holanđanima u hrvatskim jedinicama. Službeno smo obavešteni da je optužba za ratne zločine u “Medačkom džepu” zbog nedostatka dokaza odbačena – Tilder je bio mrtav a za ostale nisu imali dokaza da su učestvovali u toj operaciji.

Šutej svoj tekst završava konstatacijom da se od  početka ruske agresije na Ukrajinu promenio medijski narativ, a i stajalište međunarodne zajednice o stranim državljanima kao  dobrovoljcima (a ne o plaćenicima) u ratnim sukobima, dovodeći to u vezu sa odlukom ukrajinske vlade, donesene tri dana nakon masovne ruske invazije (24. 2. 2022), o osnivanju Ukrajinske legije stranaca, čiji motivi nisu uslovljeni finansijskom korišću.

Koliko god Šutej pokušavao ulepšati sliku o strancima u hrvatskim jedinicama u građanskom rat devedesetih, ostaje neoboriva činjenica da su oni, bez obzira na to ratovali zbog ideala ili para, avanturisti spremni da ubijaju druge njima nepoznate ljude  koji im ništa nažao nisu učinili, zbog čega im i priliči naziv “psi rata” po ugledu na likove iz istoimenog američkog filma iz 1980, u režiji Džona Irvina.

 

 

 

 

 

 

Izvor: Politika