Hrvatska unedogled oteže sa ekshumacijama grupnih grobnica. Do sada su nestali bili ekskluziva hrvatskih zvaničnika, pa se dobijao utisak da među nestalima i nema Srba
NOVOIZABRANA hrvatska predsednica Kolinda Grabar Kitarović, u svom inauguralnom govoru, istakla je da će u odnosima sa Srbijom posebno mesto imati status nestalih u Domovinskom ratu.
Srpski premijer Aleksandar Vučić, nakon inauguracije i sastanka sa hrvatskom predsednicom, na pitanje hrvatskih novinara izjavio je da problem nestalih u ratu u Hrvatskoj treba sagledati objektivno i jednako se posvetiti otkrivanju sudbine i nestalih Hrvata i Srba naglasivši: “Mi želimo da se taj problem reši, ali morate razumeti, a o tome niko ne želi govoriti, nestalih osoba nije manje ni s druge strane.”
Do sada su nestali bili ekskluziva hrvatskih zvaničnika, pa se dobijao utisak da među nestalima i nema Srba ili, ako ih ima, da je do rasvetljavanja njihovih sudbina Srbima mnogo manje stalo nego Hrvatima.
Koliko je nestalih na području Hrvatske?
Na srpskoj strani je, prema “Veritasovim” podacima od 15. februara 2015. godine, u ratu i poraću devedesetih prošlog veka na teritoriji RH i bivše RSK ukupno poginulo i nestalo 7.180 osoba, od čega ih je 5.279 (73%) sahranjeno (porodice potvrdile identifikaciju, preuzele i sahranile posmrtne ostatke) dok ih se 1.901 (27%) još vodi u kategoriji nestalih.
Među nestalima je 515 (27%) žena i 1.331 (69%) civil, dok ih je 39 procenata starije od 60 godina i 7 procenata nepoznate dobi, a i to su po pravilu oni najstariji. Najviše ih je nestalo u prvoj (36%) i u poslednjoj (54%) ratnoj godini. S obzirom na protek vremena od prestanka ratnih dejstava, mala je verovatnoća da je neko sa spiska nestalih među živima, tako da se i nestali već odavno smatraju poginulima.
Poginuli i nestali su uglavnom srpske nacionalnosti, dok je jedan manji broj drugih nacionalnosti, ali su živeli ili ratovali sa Srbima u RSK.
Nažalost, ovaj “Veritasov2 spisak poginulih i nestalih nije konačan. Trenutno se u postupku verifikacije nalazi još nekoliko stotina osoba za koje postoji velika verovatnoća da su takođe poginuli i nestali u ratnom periodu na području RH i RSK.
Na kraju izlaganja dokaza pred Međunarodnim sudom pravde, u martu prošle godine, u prilog tužbi Hrvatske protiv Srbije zbog genocida, njena zastupnica Vesna Crnić Grotić, zatražila je da sud Srbiji naloži da pruži informacije o 865 osoba koje se još vode kao nestale.
Koliko je meni poznato, Srbija je Hrvatskoj dala sve raspoložive podatke o nestalima na teritoriji Srbije i Hrvatske. Moguće je da u Srbiji ima pojedinaca koji znaju za neke masovne i pojedinačne grobnice na području bivše RSK, koji iz straha zbog mogućih posledica ćute o tome. Uglavnom progovore kada već budu otkriveni i tek tada su spremni da daju informaciju ili na licu mesta pokažu neku skrivenu grobnicu. Poslednji takav slučaj se desio pre dve godine kada je jedan Srbin otkrio masovnu grobnicu u selu Sotin u Istočnoj Slavoniji, a zauzvrat pred srpskim pravosuđem dobio status “optuženi saradnik” što mu garantuje manju kaznu.
S druge strane, Hrvatska unedogled oteže i sa ekshumacijama poznatih lokacija grupnih i vrtnih grobnica. Termin “grupna grobnica” označava lokaciju u kojoj su pokopani leševi koje su pokupile službene državne institucije prilikom asanacije terena koju prati određena dokumentacija (protokoli) o žrtvi, dok termin “vrtni grob” označava lokaciju gde su žrtvu pokopali rođaci, meštani ili slučajni prolaznici, u pravilu uz njenu kuću, bez znanja nadležnih državnih organa i bez ikakve popratne dokumentacije.
“Veritas” raspolaže pouzdanim podacima za još oko 380 registrovanih grobnih mesta u kojima se nalaze neidentifikovani posmrtni ostaci smrtno stradalih Srba na području Hrvatske u ratu devedesetih, od kojih je nešto manje od polovine iz kategorije grupnih grobnica, koji i skoro dvadeset godina po prestanku rata, isključivo zbog opstrukcije hrvatske strane, čekaju na ekshumacije.
U zadnjih četrnaest godina iz zajedničkih, masovnih i pojedinačnih grobnica na području Hrvatske i bivše RSK ekshumirano je ukupno 1.314 posmrtnih ostataka srpskih žrtava, od čega ih je do sada 898 identifikovano, dok ih 416 još čeka na identifikaciju. Mi u “Veritasu” smatramo da bi i identifikacija ekshumiranih posmrtnih ostataka mogla ići mnogo brže, ali, nažalost, i to uglavnom zavisi od spremnosti hrvatske strane.
Razgovor hrvatske novoizabrane predsednice i srpskog premijera je i prvi korak u realizaciji preporuke iz nedavno objavljene presude MSP po uzajamnim tužbama Hrvatske i Srbije o genocidu upućene obema državama da ubrzaju rešavanje sudbina nestalih i sa jedne i sa druge strane.
Savo Štrbac, predsednik Centra “Veritas”
