Hrvatske jedinice, sastavljene od pripadnika Zbora narodne garde (ZNG), Hrvatskih obrambenih snaga (HOS) i Hrvatskog vijeća obrane (HVO), 3. aprila 1992. napale su srpska sela na kupreškoj visoravni u jugozapadnoj Bosni. Brzo su napredovali, jer sa srpske strane nije ni bilo organizovane odbrane.
Brojčano nadmoćniji, bolje naoružani i sa iskustvom iz rata u Hrvatskoj, do 6. aprila zauzeli su sva srpska sela, uključujući i opštinski centar gradić Kupres. Za nekoliko dana hrvatska vojska ubila je 54 srpska civila i teritorijalca, a oko 150 odvela u logore po zapadnoj Hercegovini i Hrvatskoj, u kojima su prošli pravu golgotu.
Pripadnici pomenutih hrvatskih formacija su 6. aprila u restoranu firme “Kvalitet” u Kupresu sakupili 60-ak teritorijalaca i civila i odmah po predaji, pred ostalim zarobljenicima, ubili Stevu Lugonju (26) i Dragana Čelebića (26).
Narednog jutra, hrvatski vojnici su zarobljene Srbe, polugole, po snegu i hladnoći, terali pešice prema 23 kilometra udaljenoj Šujici i na tom putu iz vatrenog oružja likvidirali Žarka Živanića (46). Od Šuice su ih istog dana kamionom prevozili do Splita i usput ih fizički i psihički žestoko maltretirali.
Po dolasku u Split, jedan hrvatski vojnik je, ničim izazvan, palicom udario Petra Spremu (47), od kog udarca je pao i udario glavom o ivičnjak, nakon čega mu je pena udarila na usta. U Splitu su ih zatočili u zloglasnu Loru. Sa njima je bio i Petar Spremo, koji će nekoliko dana kasnije od zadobijenih povreda i umreti u zatvoru. Tu su zatekli desetak komšija zarobljenih u Donjem Malovanu i još neke Srbe iz Prebilovaca i Mostara. U Lori nastavak mučenja: spajanje na induktorsku struju poljskog telefona, “samoudaranje” glavom u zid, međusobno udaranje zarobljenika…
Nakon šest dana provedenih u Lori, kamionima ih dovoze u Zadar, gde ih razdvajaju u dve grupe. Ponavljaju se već viđeni tretmani iz Lore. Nakon dva dana provedena u Zadru, ponovo ih tovare u kamione, s tim da su predhodno osmoricu izdvojili: braću Ljupka (51) i Ratka Milića (54), Spasoja Kanlića (35), Slavka Dragoljevića (46), Dušana Nikića (41), Mirka Čivčića (30), Dušana Milišića (33) i Jovu Marića (49).
Ostale dovoze u Eminovo selo kod Duvna, gde su ponovo doživljavali maltretiranja i iživljavanja. Nakon dva dana odvoze ih u Vrgorac. Ali ne sve. I ovde su osmoricu izdvojili: braću Dragana (32) i Milivoja (38) Mašića, braću Radovana (40) i Marka Mašića (41), Ratka Lugonju (30), Đoku Marića (60), te Nikolu (35) i Dušana (27) Duvnjaka.
U Vrgorcu maltretiranja kao i na predhodnim lokacijama. Od batina u ćeliji umire Mile Spremo zv. Migac (47), kojeg su logoraši morali pokopati u obližnjem kamenolomu.
Nakon šest dana provedenih u Vrgorcu, preživele zarobljenike odvoze u Ljubuški, gde ostaju još 20-ak dana. Prvih desetak dana isti tretman kao i u predhodnim logorima, dok se drugih desetak situacija nešto poboljšavala.
Dana 14. maja 1992. dovode ih u Žitnić kod Drniša, gde je izvršena razmena. Na nosilima je razmenjen i Stojan Zubić (67), koji će treći dan po razmeni od zadobijenih povreda umreti u kninskoj bolnici. Kupreški sveštenik Zoran Perković (33), koji je zarobljen sa ostalim Kuprešacima i jedan od najžešće maltretiranih, razmenjen je na istom mestu devet dana ranije, a na razmenu je došao sa 8 slomnjenih rebara.
Posmrtni ostaci dvojice Sprema su predati srpskoj strani u novembru 1993. godine. Od onih 16-orice, izdvojenih u Zadru i Eminovu selu, do danas ni traga ni glasa. A od onih koji su preživeli golgotu hrvatskih i hercegovačkih kazamata, mnogi su u međuvremenu pomrli, a oni koji su još živi, osakaćeni su i fizički i duševno.
Za opisanu golgotu kupreških Srba još niko nije odgovarao. Iz odluke Ustavnog suda RH u predmetu “Zubić protiv Hrvatske” od 26. septembra 2024. godine doznajemo da kupreške žrtve na hrvatskoj strani nisu ni evidentirane!?
Od oko 5.000 Srba po popisu iz 1991, na Kupreškoj visoravni ih sada živi 500-600.
U Beogradu i Banjaluci, 6. aprila 2025.
P R E D S E D N I K
Savo Štrbac
Povezani tekstovi
