Hrvatska vojska je avgusta 1995. godine prešla državnu granicu sa Bosnom i Hercegovinom i udružena sa Bošnjacima napala mesta gde su živeli Srbi
Bihać – Desetine srpskih sela u bihaćkoj regiji, danas Unsko-sanski kantonu Federacije BiH, opustelo je avgusta 1995. godine. Popaljene su kuće, uništene crkve i škole, ubijeno ili proterano stanovništvo. Većina, koja se pridružila koloni iz Knina, Dalmacije i Like, nastanila se u Srbiji i Republici Srpskoj, bez mogućnosti da se vrate u zavičaj. Zato su srpska sela u opštinama Velika Kladuša, Cazin, Bosanska Krupa, Drvar, Bosansko Grahovo, Livno, Glamoč, prema popisu iz 2013. godine, bez stanovnika. Takav primer je Grmuša kod Bihaća. Savo Brkljač iz ovog sela kaže da Srbi iz zapadnog dela Federacije BiH uveliko dele sudbinu proteranih sunarodnika iz Hrvatske tokom „Oluje”.
„Hrvatska vojska je avgusta 1995. godine prešla državnu granicu sa BiH i udružena sa Bošnjacima napala srpska područja. Bili smo prinuđeni da se pridružimo izbegličkim kolonama iz Like i Dalmacije i krenemo u neizvesnost samo da bi spasili živote”, priča za „Politiku” Brkljač, koji je zajedno sa još 30 porodica iz Grmuše novu sredinu pronašao u okolini Nove Topole, u Republici Srpskoj.
U Banjaluci, prema podacima udruženja Bišćana „Una” živi 12.000 izbeglica iz bihaćkog kraja, koje su u ovaj grad, većinom došle krajem rata.
Boško Stojisavljević, predsednik ovog udruženja, kaže da su oni preživeli sve strahote „Oluje” i da se nerado podsećaju na te događaje.
„Naše stradanje je golemo, počev od Drugog svetskog rata i masovnih zločina, o čemu svedoči stratište na Garavicama. U ovom ratu, tokom ’Oluje’ i neposredno pre tih događaja, opustošena su srpska naselja u dolini Une. To su Štrbački Buk, Martin Brod, Kulen Vakuf, Doljani, Lohovo, Pritoka…”, kazao nam je Stojisavljević.
U srpskim selima kladuške opštine, na granici sa Banijom i Kordunom, život je konačno ugašen u augustu 1995. godine. Mnoge kuće u Bosanskoj Bojni, Gradini, Glinici, Bukovlju, opustele su, a bivši stanovnici, nastanjeni su većinom u Novom Sadu, Zrenjaninu, Rumi, Futogu, Veterniku, potom Beogradu, Nišu, Banjaluci, ali i celom svetu.
Pravnik Mile Grmuša iz Bosanske Bojne, nekada sekretar Doma zdravlja u Glini, sa suprugom i troje dece, na traktoru je došao u Futog. Tu je izgradio kuću i krenuo od početka.
„Do ’Oluje’, mi smo uglavnom bili kod kuće, u Bojni. Selo je na teritoriji BiH, ali gravitira ka Glini, na Baniji. Kada je nastupila ’Oluja’, izgubili smo oslonac i podršku srpskog naroda u tadašnjoj Srpskoj Krajini. Pridružili smo se koloni u Žirovcu, zajedno sa komšijama iz Krajine, i krenuli za Srbiju. Drugoga rešenja nismo imali”, kaže Grmuša, koji rodno selo, ispod Petrove gore, gde su mnoga imanja prodana, posećuje jednom godišnje.
„Ovde odavno nema života. Naša škola, obnovljena nakon rata, prazna je. Nekada je bilo osam razreda sa po dva odeljenja, a sada nema nikoga. Na vratima je žbunje izraslo”, priča Mile Grmuša, u selu gde je 27. jula 1941. godine podignut ustanak u Krajini.
Na svakom mestu, u razgovoru sa Srbima iz Krajine, iste priče. Milorad Pilipović je pre rata živeo u selu Vrelo kod Cazina. Radi na građevini.
„U Vrelu, ne živi nijedan Srbin. A pre rata bilo nas je, po popisu iz 1991. godine, 126. deset godina ranije, bilo nas je duplo više. ’Oluja’ je stavila tačku na srpsko postojanje u Vrelu, gde se pravoslavna crkva urušava, kao poslednji trag, osim groblja, o srpskom postojanju na tom području”, setno pripoveda Milorad Pilipović, koji se sa porodicom skućio u Novoj Topoli, u Lijevče polju.
Milan Pilipović
Specijalno za „Politiku”
Povezani tekstovi
