e-Veritas, 06. 08. 2025, Pomeni na Petrovačkoj cesti

Piše Savo Štrbac

 

Izvesno Zavičajno udruženje „Petrovačka cesta”, sa sedištem u Laktašima, Republika Srpska, pre nekoliko dana uputilo je „poziv medijima” u kojem ih obaveštava da organizuje obeležavanje zločina na Petrovačkoj cesti pod nazivom „Istina na putu stradanja, Petrovačka cesta – 30 godina kasnije” i poziva ih da najavljuju, prate i izveštavaju o njegovim aktivnostima, najavljujući, između ostalog: „Centralno obeležavanje i pomen uz prigodan memorijalni program, biće upriličen i 7. avgusta u mestu Janjila kod B. Petrovca, kod obnovljenog obeležja, na kome su prvobitno nepoznati počinioci 2011. uništili drveni krst, a koji je Odbor za njegovanje tradicija oslobodilačkih ratova Vlade Republike Srpske iste godine obnovio u vidu metalnog spomen-krsta, visokog šest i po metara.”

Pošto „Veritas” sa sveštenstvom Eparhije bihaćko-petrovačke sve prethodne godine na godišnjicu stradanja pravi na tom mestu pomen krajiškim žrtvama i pošto do sada nikad nismo ni čuli za pomenuto zavičajno udruženje, pažnju nam je privukao citirani deo poziva, koliko zbog datuma održavanja, koji se poklapa sa danom kada je i „Veritas”, uz blagoslov bihačko-petrovačkog vladike gospodina Sergija, takođe najavio održavanje pomena ispred spomen-krsta, kojeg će Njegova svetost i služiti, što je dogovoreno desetak dana pre pojave „poziva medijima”, toliko i zbog netačnih navoda o načinu i nosiocu podizanja ovog spomen-obeležja, što me je i podstaklo da reagujem i iznesem istinu o podizanju spomen-obeležja krajiškim žrtvama na Petrovačkoj cesti.

Elem, u avgustu 2006. godine, u organizaciji Republičke organizacije porodica zarobljenih i poginulih boraca i nestalih civila Republike Srpske, na mestu granatiranja kolone na Petrovačkoj cesti, postavljen je jedan drveni krst. S obzirom na to da pored krsta nije bilo drugih oznaka (o žrtvama i počiniocima), isti je nekoliko puta od strane „nepoznatih lica” pretesterisan. Zbog toga su 2010. godine „Veritas i prijatelji” oko tog krsta postavili mermerne ploče na novoizgrađeno betonsko postolje, na kojima su ispisani podaci o žrtvama, počiniocima i vremenu događaja.

Na prednjoj ploči piše: „Na ovom drumu 7. avgusta 1995. godine, od raketa ispaljenih iz aviona hrvatskog ratnog zrakoplovstva na izbegličku kolonu iz Republike Srpske Krajine, živote izgubiše:

Mika Kovačević (1912) iz Begluka kod Donjeg Lapca; Darinka Dane Drča (1927) i njeni unuci Jovica Dušana Drča (1989) i Mirjana Milana Dubajić (1974), svi iz Brotinje kod Donjeg Lapca; Nevenka (1984) i Žarko (1986), deca Spase Rajića iz Donjeg Lapca; Krstan Obrada Vuković (1951), rođen u Han Kuli kod Banjaluke i njegov sin Darko (1982), rođen u Bihaću, obojica živeli u Donjem Lapcu, i Branko Stevana Stjelja (1923) i njegov sin Mirko (1961) iz Nadina kod Benkovca.”

A na ploči sa suprotne strane piše: „Na petnaestogodišnjicu stradanja ovih nevinih žrtava, spomen-ploču postaviše ’Veritas’ i prijatelji.”

Tekst znam napamet jer sam ga ja sastavio.

S obzirom na dotrajalost drvenog krsta i mogućnost ponovnog oštećenja, mi Krajišnici okupljeni oko „Veritasa” odlučili smo da drveni zamenimo metalnim krstom jer je ocenjeno da ovaj događaj zaslužuje monumentalnije obeležje i zbog broja stradalih, posebno dece, i zbog toga što Krajišnici do tada nisu bili u mogućnosti da na području Hrvatske podižu spomenike svojim sunarodnicima stradalim u ratu 1991–1995.

Veći deo novca za novi metalni krst, na osnovu dogovora „Veritasa” i Pošte Republike Srpske, obezbeđen je u novembru 2010. godine uplatom građana Republike Srpske na humanitarni telefon. Planirali smo da stari drveni krst zamenimo novim metalnim do godišnjice ovog tužnog događaja 2011, zbog čega smo od opštine Bosanski Petrovac zatražili odobrenje, a i izrada metalnog krsta bila je u toku po projektu tada mladog banjalučkog arhitekte Marka Bilbije, sina mog ratnog druga Sime, poznatog banjalučkog hirurga, koji je, na moju molbu, projekat uradio besplatno.

Noću 3/4. jula 2011. godine, pre nego što smo uspeli da stari drveni zamenimo novim metalnim krstom, nepoznati počinioci su ponovo devastirali postojeće drveno obeležje. Dan posle, na lice mesta izašli su predstavnici MUP-a i Sipe i sačinili zapisnik o uviđaju. Utvrđeno je da je drveni krst ponovo presečen, a usled njegovog pada oštećene su i mermerne ploče. Počinioci ovog oštećenja, kao ni onih ranijih, nisu identifikovani ni procesuirani.

Spomenik u obliku stilizovanog pravoslavnog krsta, krakova visine šest i širine tri i po metra, izrađen od nerđajućeg čelika (rostfraja) ipak je postavljen na već ranije izgrađeno postolje na kojem su se nalazile i mermerne ploče s navedenim podacima. Obnovljeni spomenik otkriven je na šesnaestogodišnjicu tog tragičnog događaja, kako je i bilo planirano. Istog dana je i osveštan od strane tadašnjeg bihaćko-petrovačkog vladike gospodina Hrizostoma.

Sve ovo, i mnogo više, piše u mom radu „O spomenicima koje je ’Veritas’ izgradio na području Republike Srpske i Federacije BiH”, koji je prezentovan na Okruglom stolu: „Kultura pamćenja i odnos prema istorijskim spomenicima”, održanom u Banjaluci 28. i 27. septembra 2018, a rad je objavljen u Zborniku radova sa ovog Okruglog stola.

Pored netačnog isticanja činjenica o podizanju spomen-krsta, udruženje „Petrovačka cesta” je na svoj logo, bez znanja i odobrenja njegovog autora i naručioca, ugradilo i simbol spomen-krsta s Petrovačke ceste, povredivši time autorska i vlasnička/korisnička prava i dovelo u zabludu javnost zloupotrebljavajući pijetet prema nevinim žrtvama stradalim od avio-granatiranja Hrvatske vojske.

Zasmetala nam je i bahatost predsednika pomenutog zavičajnog udruženja, koji se „na sva usta” hvali da su od Ministarstva spoljnih poslova, Uprave za saradnju s dijasporom i Srbima u regionu Republike Srbije za ovogodišnje organizovanje pomena na Petrovačkoj cesti dobili velika finansijska sredstva, koja moraju i opravdati, a pošto nemaju nikakvog iskustva u organizovanju pomena (na internetskoj stranici organizacije piše da je osnovana u decembru 2024. i da je do sada imala dve aktivnosti koje su se odnosile na podelu paketića deci za Božić i Uskrs).

U dosadašnjoj praksi nismo imali slučaj da jedno tek osnovano udruženje bezobzirno, bez dogovora i pristanka dosadašnjih organizatora, prisvaja i preuzima ranije uhodanu i ustaljenu praksu obeležavanja godišnjice stradanja nevinih žrtava.

Predstavnici „Veritasa” iz kancelarija u Beogradu i Banjaluci i sveštenstvo Eparhije bihaćko-petrovačke od kada je postavljen drveni krst svake godine su na godišnjicu održavali pomen krajiškim žrtvama na tom mestu. Pomene smo održavali i kad nas je bilo malo i kad nas je bilo malo više. I niko nije postavljao pitanje da li neko finansijski podržava dolazak učesnika na pomen. A uvek je bilo za gorivo, cveće i sveće.

Poslednjih desetak godina na godišnjicu ovog događaja oko spomen-obeležja okuplja se sve više ljudi iz Hrvatske, Federacije BiH, Republike Srpske i Republike Srbije. Redovno dolazi i delegacija iz Donjeg Lapca, odakle je većina žrtava. Već je postala tradicija da skoro svi učesnici posle pomena odlaze u Drinić, u najmanju opštinu u Srpskoj i najbliže mesto spomeniku na Petrovačkoj cesti, gde se najpre poseti Spomen-soba poginulim srpskim vojnicima s područja opštine Petrovac, a zatim načelnik ove minijaturne opštine srdačno primi i ugosti sve posetioce.

I pomen na Petrovačkoj cesti i posete Spomen-sobi i prijem kod načelnika u Driniću prožeti su s mnogo emocija i pamte ih kako domaćini, tako i gosti.

Po mišljenju nas iz „Veritasa”, a u tome nas podržava i petrovačko-bihaćki vladika gospodin Sergije, ovako se izražava pravi i iskreni pijetet prema žrtvama i treba ga njegovati i sačuvati od bilo kakve kontaminacije uslovljene parama ili trenutnim političkim (ne)prilikama. Barem toliko dugujemo nevinoj dečjoj krvi prosutoj granatama ispaljenim iz hrvatskih aviona. Uveren sam da bi se s nama složio i veliki književnik Branko Ćopić, i sam rođen u blizini mesta tragedije, autor čuvene pesme „Na Petrovačkoj cesti” posvećenoj sedmogodišnjoj Mariji, koju pola veka ranije, na istoj cesti, takođe ubiše „čelične kiše iz tuđinskih aviona”.

 

 

Izvor: Politika, intenret izdanje