Pobjedom ekstremno nacionalističke stranke HDZ-a na prvim višestranačkim izborima u Hrvatskoj, održanim u aprilu i maju 1990, otvoren je prostor za antisrpsku kampanju, koja se manifestovala kroz više nivoa, čiji je cilj bio minimiziranje političkih i nacionalnih prava Srba, koji su bili konstitutivan narod u toj federalnoj jedinici SFRJ.
Neuvažavanje srpskih amandmana na prijedlog novog hrvatskog ustava, doveli su najprije do stvaranja Zajednice opština Sjeverne Dalmacije i Like juna 1990, a zatim i do usvajanja Deklaracije o suverenosti i autonomiji srpskog naroda u Srbu 25. jula iste godine. Istovremeno je donesena i odluka o raspisivanju referenduma o kulturnoj autonomiji Srba u Hrvatskoj, koji je održan od 19. avgusta do 2. septembra iste godine. Na osnovu rezultata referenduma, Srpsko nacionalno vijeće je 30. septembra utvrdilo da se srpski narod izjasnio za Srpsku autonomiju “na etničkim i istorijskim teritorijama na kojima živi a koje se nalaze unutar sadašnjih granica RH kao federalne jedinice SFRJ”.
U namjeri spriječavanja održavanja srpskog referenduma, hrvatska vlast je reagovala tako što je 17. avgusta 1990. pokušala da iz pojedinih stanica milicije u gradovima sa srpskom većinom oduzme naoružanje rezervnog sastava milicije, što je dovelo do podizanja barikada i blokade saobraćaja na prilazima srpskim mjestima, koje su hrvatski mediji pežorativno nazvali “balvan revolucija”.
Hrvatski sabor 22.decembra 1990, bez uvažavanja srpskih zahtjeva i bez zvanično proklamovanog stava po pitanju srpske autonomije, usvaja novi ustav, kojim su Srbi svedeni na nacionalnu manjinu.
Dan ranije, međutim, Srpsko nacionalno veće i Privremeno predsjedništvo Zajednice opština Sjeverne Dalmacije i Like usvajaju Statut i progalašavaju Srpsku autonomnu oblast Krajina, u čiji sastav je ušlo 13 opština (Knin, Benkovac, Obrovac, Gračac, Donji Lapac, Korenica, Vojnić, Vrginmost, Glina, Dvor na Uni, Kostajnica, Petrinja i Pakrac) sa većinskim srpskim stanovništvom.
Početkom 1991. rukovodstvo tadašnje SFRJ bezuspješno pokušava da arbitrira u rješavanju nastalog konflikta između Knina i Zagreba. Hrvatska se sve više naoružava, povećava broj policajaca, formira Zbor Narodne Garde (ZNG) kao vlastitu vojsku, iako je još formalno u sastavu SFRJ. U februaru 1991. Hrvatska donosi odluku da na njenoj teritoriji ne važe savezni zakoni, kao i odluku o “razdruživanju od SFRJ”, a predstavnici SAO Krajine usvajaju Rezoluciju o razdruživanju SAO Krajine i RH. Poslije formiranja SAO Krajine, dolazi do formiranja SAO Istočne Slavonije, Baranje i Zapadnog Srema (22. februara 1991) i SAO Zapadne Slavonije (12. avgusta 1991).
Hrvatski “redarstvenici” 31. marta 1991. silom ulaze na Plitvice, koje su bile u sastavu Krajine, što je dovelo do prvog ozbiljnijeg oružanog sukoba u Hrvatskoj. Krajinske vlasti su “plitvički događaj” iskoristili na način da su narednog dana donijeli odluku o prisajedinjenju SAO Krajine Srbiji. A kada je Hrvatska, nakon smirivanja situacije na Plitvicama, odlučila da sprovede referendum o statusu RH (19. maja) i krajinsko rukovodstvo donosi odluku o sprovođenju referenduma o prisajedinjenju Srbiji i “za ostanak u Jugoslaviji sa svima koji to žele”, koji je sproveden 12. maja i čije rezultate je Skupština SAO Krajine potvrdila 16. maja 1991.
Na globalnom nivou odnosa na prostoru bivše Jugoslavije presudnu ulogu odigrale su odluke Slovenije i Hrvatske od 25. juna 1991. o proglašenju “potpune državne nezavisnosti”. Iako je krajem 1991. i početkom 1992. međunarodna zajednica ove odluke ishitreno priznala, one su otvorile put ratnom sukobu na tlu tadašnje Jugoslavije. U tom ratnom požaru našli su se i Srbi u tri autonomne oblasti, koje su objedinili u RSK 19. decembra 1991. kada je Skupština srpskog naroda u Hrvatskoj usvojila Ustav i proglasila Republiku Srpsku Krajinu.
Beograd i Banja Luka, 19.12.2020.
P R E D S J E D N I K
Savo Štrbac
Povezani tekstovi
