Danas se navršavaju dvije decenije od stravičnog pokolja i ubistava 72 srpska civila iz Kupresa, a sudbina 16 zarobljenika, koji su poslije napada odvedeni u zloglasni splitski logor “Lora”, još nije poznata.
Bio je to, poslije Sijekovca u Brodu, prvi masovni ratni zločin u vrijeme dok je Socijalistička Republika BiH bila u sastavu SFRJ, a još niko od naredbodavaca i počinioci ovog stravičnog zločina nije odgovarao pred pravosudnim organima u BiH i Hrvatskoj.
Prije nekoliko dana, Centar javne bezbjednosti Banja Luka, ponovo je, po ko zna koji put, podnio dokumentovanu prijavu Tužilaštvu BiH protiv predsjednika Kriznog štaba opštine Kupres, Bože Rajića i još šestorice osumnjičenih za ratne zločine nad srpskim civilima. S obzirom da se već godinama nametnuti i antiustavni Sud BiH, ponaša kao neprijateljska strana i procesuira uglavnom Srba, teško je povjerovati da će Tužilaštvo u dogledno vrijeme podići optužnice za pomenuti zločin.
U ranu zoru 3. aprila 1992. godine jedinice regularne vojske iz Hrvatske, zajedno s pripadnicima HOS iz Kupresa, Livna, Tomislavgrada, Posušja i Gruda, upali su u srpsko selo Donji Malovan kod Kupresa na administrativnoj granici sa Šujicom u opštini Tomislavgrad i po kućama zaklali 12 staraca, dok su se ostali mještani razbježali po šumama u pravcu Glamoča. Kasnije je ustanovljeno da su u tom zločinu, pored domaćih paravojnih formacija, učestvovali pripadnici 106. osječke brigade, 101. zagrebačke brigade, Studentska bojna “Kralj Tomislav” iz Zagreba, specijalna jedinica “Žuti mravi” iz Vukovara, kojom je komandovao emigrant iz Kanade Davor Glasnović, jedinica za posebne zadatke MUP Hrvatske i bojna “Zrinjski”.
Poslije krvavog pira u Donjem Malovanu, zločinački pohod hrvatskih snaga nastavljen je prema Gornjem Malovanu, Zanaglini, Riliću, Ravnom i Botunu i Kupresu. U nekadašnjoj fabrici tekstila “Kvalitet” 4. aprila 1992. godine formiran je prvi logor na tlu BiH, a dan kasnije to isto je urađeno u selu Raštani, u koji su bili zatočeni svi Srbi s područja opštine Tomislavgrad. Pored mučenja i ubistava, tokom narednih nekoliko dana, 183 zarobljena srpska civila su odvedena u brojne logore u Hercegovini i splitsku “Loru”. Kasnije su brojni logoraši iz Kupresa, među kojima se nalazio i paroh Zoran Perković, koji je svakodnevno mučen i razapinjan na krst u logoru “Lora”, razamjenjivani su u selu Žitnić kod Drniša za zarobljene hrvatske vojnike, a kao što je napomenuto, sudbina 16 logoraša iz Kupresa još nije poznata. U mučilištu u splitskoj “Lori” zajedno sa Perkovićem, nalazio se i sveštenik iz Duvna Branko Zelen, koji je razmijenjen 5. maja 1992. godine
Interesantno je da su samo dan prije zločinačkog napada na Donji Malovan, 2. aprila 1992. godine, Kupres posjetili tadašnji članovi Predsjedništva SR BiH Biljana Plavšić i Franjo Boras, sa ciljem da smire zategnute međunacionalne tenzije i da se uspostave mješovite policijske patrole na području opštine Kupres.
O napadu na Kupres i njegovu okolinu početkom aprila 1992. godine, svjedočio je i Milorad Šebez, koji je zajedno sa ocem Trifkom prošao kroz najstrašnije muke u paklu splitske “Lore”.
- Prije nego što smo povedeni iz fabričke hale (“Kvalitet”), naredili su nam da se skinemo i izujemo, tako da smo ostali samo u donjem vešu. Potom su nas popisali i naredili da krenemo u koloni po dvojica prema Šujici, uz pratnju pripadnika HVO. Bilo je veoma hladno i padao je snijeg, a mi goli i bosi smo pješačili do Šujice, koja je od Kupresa udaljena 22 kilometra. Kada smo stigli između Donjeg Malovana i Šujice, iz kolone je pobjegao Žarko Živanić. Nažalost, nije uspio pošto su ga pripadnici HVO pokosili rafalima. Tijelo je ostalo pored puta prema Šujici – svjedočio je Šebez, koji je imao tu sreću da bude razmijenjen 14. maja 1992. godine u selu Žitniću kod Drniša, zajedno sa još 56 srpskih civila iz Kupresa, i devet iz Livna.
Najstariji među njima, Stojan (Gojka) Zubić rođen 1924. godine, borac iz Drugog svjetskog rata, odmah poslije razmjene je smješten u bolnicu u Kninu, gdje je ubrzo podlegao povredama zadobijenim u “Lori”.
Pomenuta grupa srpskih civila razmijenjena je zahvaljujući angažovanju bivšeg ratnog predsjednika Skupštine opštine Kupres Mitra Marića, koji danas kao i mnogi srpski logoraši živi daleko od rodnog kraja u – Čikagu.
Marić je svo ovo, kao i vrijeme poslije rata, vodio mučne pregovore o razmjeni kupreških civila s Božom Rajićem, Jozom Marićem, Valentinom Ćorićem i drugim predstavnicima HVO uz posredovanje Ditera Voltmana, člana tadašnje Posmatračke misije Evropske zajednice.
Tako je 29. juna 1993. godine bila dogovorena konačna razmjena “Kupreške grupe” u selu Čelebiću kod Livna, ali je i pored obećanja hrvatska strana izigrala dogovoreno, jer nisu svi logoraši pušteni na slobodu
- Iz splitske “Lore”, 15. aprila 1992. godine, doveli su nas u Eminovo Selo kod Tomislavgrada, a poslije prebijanja i mučenja u kamionu su nas odvezli za Vrgorac. Međutim, u štali u Eminovom Selu gdje su nas mučili i tukli ostala su osmorica kupreških Srba: Marko, Radovan, Dragan i Milivoje Mašić iz Begova Sela, Ratko Lugonja iz Ravnog, Đoko Marić, Niko i Dušan Duvnjan iz Donjeg Malovana, koji se i danas traže – izjavio je jedan od svjedoka zločina u splitskoj “Lori”.
Sve izjave svjedoka uz obimne dokaze dokumentaovane su još 1996. godine, a uz sve kasnije dopune predmet se nalazi u Sudu BiH, ali šta se može očekivati od ovog karikaturalnog, nametnutog i neustavnog suda koji izdaje naloge za hapšenje i proganjanje nevinih Srba, a štiti zločince koji su okrvavili ruke počevši od Sijekovca, Kupresa, Konjica, Tomislavgrada, Visokog, Sarajeva, Tuzle, Odžaka, Brčkog i mnogih drugoh gradova u BiH.
Pripreme od septembra 1991. godine
O pripremama Hrvata i ratnim događajima u Kupresu detaljno je pisao Davor Marijan u svojoj knjizi “Smrt oklopne brigade” (Zoro, Zagreb 2002). Na 84. strani Marijan piše:
- Pripreme za nadolazeći rat kupreški Hrvati počeli su u septembru 1991. godine, osnivanjem Kriznog štaba, iz kojeg je mjesec dana kasnije izdvojen Operativni štab TO, koji je tajno radio do izbijanja rata. Prve jedinice osnovane su od dobrovoljaca i na teritorijalnom principu, a početkom novembra 1991. prerasle su u Kuprešku brigadu, Uz podštabove i prateću četu brigada je imala četiri čete ustrojene po teritorijlnom principu i samostalni vod”. Kao predsjednik HDZ i Opštinskog kriznog štaba Božo Rajić je 30. marta 1992. godine poslao pismo Gojku Šušku, tadašnjem ministru odbrane Hrvatske, Predsjedništvu HDZ BiH u Sarajevu (Stjepanu Kljujiću), Predsjedništvu Hrtavske zajednice Herceg Bosna u Grudama i Glavnom štabu HZ HB, takođe u Grudama, u kojem ih upoznava sa političko-bezbjedonosnom situacijom u Kupresu uz napomenu da su hrvatski civili evakuisani kod rodbine u Hrvatsku, a najviše u nekadašnje vojno odmaralište Baška Voda, tako da što se tiče mjera bezbjednosti vojne operacije bez ikakvih problema mogu da počnu – zapisao je on.
Lista osumnjičenih
Pored Bože Rajića i Davora Glasnovića na izvještaju kojeg je 30. marta 2012. godine podniuo Centar javne bezbjednosti Banja Luka, osumnjičeni su Željko Glasnović (58), general HVO, i bivši komandant Zbornog područja Tomislavgrad, Milenko Filipović, bivši komandant vojne jedinice “Zrinski”, Marko Vila, bivši komandant Operativnog štaba paravojnih formacija HDZ opština Kupres, Ivo Čičak, pripadnik HVO iz Kupresa, Dragan Matić, komandant zatvora u Ljubuškom i oficir HVO, te osumnjičeni čije je prezime Bošković.
Povezani tekstovi
