Od 465 pravoslavnih crkava u pet eparhija današnje Republike Hrvatske, tokom poslednjeg rata spaljeno je i srušeno 87, a manje ili više oštećeno 195 svetinja srpskog roda
Pravoslavnu crkvu u Maloj Popini, posvećenu Svetoj Trojici, ustaše su srušile na početku Drugog svetskog rata a sedamdesetih raseljeni Srbi poslali su iz Amerike novac te su je meštani obnovili.
Još jednom bez zvona i krova ostala je u „Oluji”, pre 22 godine, kad je nova hrvatska vojska zapalila srpski hram, ali su uporni iseljenici ponovo sakupili pare, jer žele da ga po ko zna koji put usprave, na službu bogu i svom rodu.
– Ko zna da li ćemo mi to dočekati. Hrvatska je proglasila zakon po kome svi ruinirani objekti pored puteva moraju biti uklonjeni. Pod objašnjenjem da stvaraju ružnu sliku koja šteti njihovom turizmu. Prema tom zakonu i ostaci zidova ove bogomolje, pored magistralnog druma Zagreb–Split, čekaju dan kad će doći bager – kaže za „Politiku” Milojko Budimir, generalni sekretar Udruženja Srba iz Hrvatske.
Podseća da je 3. juna ove godine, uoči drugog kruga lokalnih izbora u Hrvatskoj, na groblju pored crkve u selu kod Gračaca neko polupao pet mermernih spomenika.
– Uništitelji svetih belega i pravoslavnih crkava posebno su se razmahali početkom ove godine u Eparhiji dalmatinskoj, a sada se to prenosi i na Gornjokarlovačku. Ovo divljaštvo vređa čast pravoslavnih, a još više zabrinjava što rušioci, po pravilu, ostaju nepoznati. Na osnovu toga može se zaključiti da hrvatska policija ne želi da ih otkrije.
Čemerna sudbina stigla je i Pravoslavnu crkvu Svetog velikomučenika Georgija u Gospiću, sagrađenu 1785–1790. Lička svetinja nije mogla da preživi NDH pa su i nju ustaše spalile 1941, ostavljajući je u ruševinama. Podignuta je ponovo i osvećena 1964. ali joj ne beše duga veka, jer je već 1991. još jedanput pretvorena u prah i pepeo. Meštani su zatim crkvište pretvorili u parking, pravoslavci ga 2006. ogradili da bi sprečili ostavljanje automobila, ali savremeni Gospićani, među kojima su Srbi hiljaditi, to sveto mesto i dan-danas koriste za parkiranje.
Mile Rajčević je nedavno, na naučnom skupu o Građanskom ratu u Hrvatskoj 1991–1995. dokumentovao da je crkva na početku poslednjeg rata pažljivo minirana i stručno srušena kako bi zgrada Gimnazije, samo nekoliko metara udaljena, ostala neoštećena.
– Priče da je crkva bila puna vojnog arsenala i četničko skladište nema veze sa zdravom pameti. U Gospić se nije moglo ulaziti posle 28. avgusta 1991. i ko je uspeo do tog dana da pobegne spasao je živu glavu. Ko je posle toga mogao da doturi oružje u srpsku crkvu jer tamo više nije imalo Srba, svi su već bili pobijeni? – pita Rajčević.
On napominje da je lički pop Alojzije Kukec, župnik Ličkog Osika, Široke Kule i Ličkog Novog u svojoj knjizi „Ratni vihor u Gospiću i okolici” (od 28. kolovoza 1991. do 24. lipnja 1994), str. 60–61, ovako opisao rušenje srpske crkve u Gospiću: „1. novembar 1991. oko 13 sati Zgrada kraj starog mosta – od kasetne bombe – tada su meci iz aviona zapalili srpsku crkvu, zapaljivim mecima, što je tinjalo do 3. novembra pred zoru. Eksplozija je bila iz crkve jača, nego dve kasetne bombe zajedno. Naime, bila je puna vojnog arsenala. Kamo sreće da su naši prije znali da je crkva četničko skladište… Tu detonaciju doživio sam noću u mom autu kod doma u Smiljanu… Strašno…”
Ta huda povest o dva pravoslavna hrama dočarava odnos domorodaca i hrvatske države prema inovernima.
Idući od krsta do krsta, od oltara do oltara, Milojko Budimir je u današnjoj Republici Hrvatskoj popisao ukupno 465 pravoslavnih crkava u pet eparhija. U razdoblju od 1991. do 1995. sa tog spiska je potpuno srušeno 87 a manje ili više oštećeno 195 svetih kuća srpskog roda. Evo, ni u miru nema im mira, kao Svetoj Trojici kod Gračaca.
– Pored nepokretnih spomenika, stradalo je i pokretno kulturno dobro, dragoceni liturgijski predmeti, galerije ikona i ikonostasi, sve stvarano i sakupljano od 16. stoleća naovamo. Procenjuje se da je u 20. veku iz srpskih hramova u Hrvatskoj zauvek odneto, opljačkano 7.000 ikona. Najrečitiji primer nezapamćenog vandalizma je gradić Srb u Lici. Prema podacima franačkog letopisca Ajnharda Srbi se na ovom području Pounja pominju već 822. godine kada su osnovali parohijalni grad sa tim nazivom. Pre poslednjeg rata tu je živelo 5.000 Srba, a samo malobrojni su se kasnije vratili – pripoveda Budimir, do „Oluje” direktor Muzeja Kninske Krajine u Kninu.
Iz njegovog pera ovih dana je izašlo drugo izdanje studije „Spomenička baština Srba sa područja današnje Republike Hrvatske”, kojom je obuhvatio i opisao sve pravoslavne crkve, kapele i parohijske domove u državi naših zapadnih suseda. Te stranice svedoče o nerazumnom besu prema svetilištima dojučerašnjih suseda i prijatelja, koji su u jednom danu pre 22 godine ostavljeni i bez hramova i bez ognjišta.
Tu stoji, recimo, da Crkva Svete Petke iz 1682. u Kolarini u Dalmatinskoj eparhiji pravoslavnoj, danas samuje u polju „ali teren oko nje je verovatno miniran”. Hram Svetog Spirodona iz 1785. u Petrinji mitraljiran je i miniran više puta u julu, avgustu i septembru 1991. Nekoliko puta pljačkana je i na kraju uništena biblioteka sa vrednim rukopisima, odnete su i matične knjige rođenih, krštenih i umrlih od 1747. do 1991.
Iz crkve Svetih arhangela Mihaila i Gavrila u Kostajnici, tokom poslednjeg rata ukradene su mošti Svetog Teodora Komogovinskog. U Velikom Grđevcu (Eparhija zagrebačko-ljubljanska) hrvatski ekstremisti su parohijski dom demolirali a na crkvi ispisali parole „NDH” i „Smrt Srbima”. U Velikim Zdencima na bogomolji Vozdviženja Časnog Krsta sagrađenoj 1744. MUP Hrvatske je 1991. postavio mitraljesko gnezdo, dok je slika u Graberju, gde je 1797. podignut hram Svetog arhiđakona Stefana, na dan 7. decembra 1992. izgledala ovako: „Nasred centralne prostorije Parohijskog doma gori vatra. Svi patosi po prostorijama povađeni i sva vrata takođe povađena.”
I, tako redom…
Povezani tekstovi
