Brvnara svetinja sa dugom tradicijom u selu Buzeta na Baniji, građena u 18. veku, delila je sudbinu vernika i bila spaljena 1995. godine. Sada je u planu njena obnova
Glina – Na Baniji i Kordunu bilo je do Drugog svetskog rata dvadesetak drvenih crkava Srpske pravoslavne crkve. Sve su bile izuzetni primerci autohtonog graditeljstva, od materijala sa ovog područja, nekad bogatog šumom, i uglavnom su sve građene u 18. veku. Bile su pravi biseri arhitekture, nastale ručnom obradom, umećem veštih tesara prenošenim s kolena na koleno. Što u onom, što u poslednjem ratu, devedesetih prošlog veka, nestale su, porušene ili zapaljene sve, izuzev dve. Sticajem okolnosti opstale su crkva u Donjem Selištu, danas stavljena pod zaštitu države Hrvatske, i poludrveni hram posvećen Vaskrsenju Gospodnjem u Majskim Poljanama. Oba svetilišta nalaze se u blizini Gline.
U glinskoj opštini, u selu Buzeta, nalazila se crkva od drveta, graditeljski dragulj među sakralnim građevinama na Baniji. Spaljena je nakon „Oluje” i danas postoje realni izgledi da se obnovi. Branka Bakšić, zamenica gradonačelnika iz reda pripadnika srpske nacionalne manjine grada Gline, kaže da je gotova projektna dokumentacija, za koju je potrebno oko 14.000 evra i, prema njenim rečima, kada se prikupe ta sredstva konkurisalo bi se kod hrvatskog ministarstva kulture.
U arhivi u Zagrebu, koja je povučena iz Beča, našao se i deo dokumentacije crkve u Buzeti. Student istorije Petar Demić, poreklom s ovih prostora, bavi se izučavanjem prošlosti Banije, području kroz istoriju više puta paljenom od raznih vojski. Prema njegovim rečima, pomenuta tri hrama SPC potiču iz 18. veka.
– Tako sva tri imamo zabeležena u austrijskoj karti Banske krajine nastaloj između 1773. i 1775. godine. Hram Svetog proroka Ilije (Buzeta) nalazio se na tromeđi Buzete, Dabrine i Klasnića i upisan je kao „St. Elias”. On je premešten, a hram Vaznesenja Hristovog (Majske Poljane) nalazio se na tromeđi Brnjeuške, Majskih Poljana i Roviške i upisan je kao „Sztovraska czerkva”. I danas se nalazi na istom mestu, kao i hram Svetog arhangela Mihaila (između Gornjeg Selišta i Donjeg Selišta i upisan je kao „St. Michael”) – precizira mladi istraživač.
Prema njegovim rečima, najviše pojedinosti sačuvano je o hramu Svetog proroka Ilije (Buzeta), pa tako znamo da je hram vremenom premešten dublje u Buzetu. Zanimljivo je i to što je hram Vaznesenja Hristovog iz Majskih Poljana upisan kao Stovraška crkva, sasvim sigurno po staroj porodici Stovrag iz Majskih Poljana.
Sačuvani su i detaljni crkveni podaci iz 1773. godine, po kojima vidimo da je Buzetska parohija (hram Svetog proroka Ilije) te godine imala 139 kuća, da je obuhvatala Buzetu, Dabrinu i manji deo Klasnića i da je na njenom čelu bio paroh Nikolaj Meandžija, dok je Stovraška parohija (hram Vaznesenja Hristovog) te godine imala 247 kuća, obuhvatala najveći deo Majskih Poljana, Rovišku, Ravno Rašće, Brnjeušku, Vlahović i Trtnik i na njenom čelu bili su parosi Luka Milošević i Josif Lukačević. Što se hrama Svetog arhangela Mihaila tiče, on je te 1773. godine po svemu sudeći bio filijalni hram Glinske parohije, koja je imala 102 kuće, obuhvatala je Glinu, Selište i manji dio Majskih Poljana i na njenom čelu bio je paroh Kiril Ostojić.
Pre pola veka nastali su crtež i beleška Matije Pokrivke, hrvatskog slikara, grafičara i putopisca, o crkvi u Buzeti. On se pozvao na povest meštanina Vasilja Muždeke, koji mu je ispričao da je do seljenja tog hrama u dolinu došlo zbog tadašnjih turskih pretnji da će ga uništiti jer njegovo zvono ima izuzetno jak i provokativan zvuk.
Zato je paroh predložio da se drvena crkva premesti u dolinu da ne bi provocirala Turke. Pošto je, za primer i zbog negodovanja vernika, prvi na konju poneo nekoliko dasaka, kako je prenela priča, na jednoj padini dunuo je jak vetar, on je pao s konja i umro. Tako je stradao paroh, najveći zagovornik njenog seljenja, ali je građevina spasena. Samo privremeno, jer je zapaljena i potpuno uništena posle „Oluje” 1995. godine.
Povezani tekstovi
