Hrvatskim državljaninom smatra se i osoba rođena od 8. januara 1977. do 8. oktobra 1991, kojoj su u trenutku rođenja oba roditelja imala hrvatsko državljanstvo, ali joj je u evidenciji o državljanstvu upisano drugo državljanstvo
Od kada je u oktobru ove godine u hrvatskom Saboru usvojen Zakon o izmenama i dopunama zakona o državljanstvu (NN 102/19), koji stupa na snagu 1. januara 2020, „Veritasu” se svakodnevno obraćaju Krajišnici, koji su se usled ratnih dešavanja iz devedesetih godina prošlog veka raspršili širom sveta, s pitanjem šta je u pomenutom zakonu novo u odnosu na dosadašnji zakon, što me je i ponukalo da napišem ovaj tekst.
Jedna od usvojenih novina jeste i da se hrvatskim državljaninom smatra i osoba rođena od 8. januara 1977. do 8. oktobra 1991, kojoj su u trenutku rođenja oba roditelja imala hrvatsko državljanstvo, ali joj je u evidenciji o državljanstvu upisano drugo državljanstvo, pod uslovom da u roku od iduće dve godine podnese zahtev za utvrđivanje državljanstva.
Naime, počev od 8. januara 1977. pa do „raskida svih državnopravnih veza Republike Hrvatske s bivšom državom SFRJ”, državljanstvo se sticalo prema odredbama Zakona o državljanstvu SFRJ („Službeni list”, broj 58/76) i Zakona o državljanstvu SR Hrvatske („Narodne novine”, broj 32/77).
Osnovni princip sticanja tadašnjeg saveznog i republičkog državljanstva bio je princip porekla, po kojem dete stiče državljanstvo SRH ako roditelji u trenutku njegova rođenja imaju državljanstvo SRH ili ako je samo jedan od roditelja državljanin SRH, a drugi je državljanin druge socijalističke republike ukoliko su se roditelji o tome sporazumeli u roku od dva meseca od dana rođenja djeteta. Međutim, u praksi se matičari nisu striktno držali ovoga propisa, pa su često detetu u matične knjige, po inerciji, pored saveznog državljanstva, upisivali republičko državljanstvo republike u kojoj je rođeno, bez obzira na to koje republike su državljanstvo imali njegovi roditelji.
Prema nekim istraživanjima, samo u Srbiji za oko pet hiljada dece upisano je srpsko državljanstvo, iako su im oba roditelja bili hrvatski državljani. Ta deca, sada već odavno odrasli ljudi, bezuspešno su na razne načine, uključujući i upravne i sudske postupke i u Srbiji i u Hrvatskoj, pokušavali da isprave ovakve greške. Hrvatski upravni i sudski organi upućivali su ih da ispravku moraju da traže tamo gde je greška i nastala, tj. u Srbiji, dok su ih srpski organi odbijali uz obrazloženje da su zakasnili sa zahtevom s obzirom na to da su srpsko državljanstvo „konzumirali decenijama”.
Pre nekoliko godina neke nevladine organizacije su takođe bezuspešno pokušale da amandmanom na postojeći srpski Zakon o državljanstvu isprave nepravdu pričinjenu tim osobama (tražili su da im se pored srpskog državljanstva u matične knjige upiše i hrvatsko državljanstvo). Slučajeva poput ovih u Srbiji, zasigurno je bilo i u drugim bivšim republikama bivše SFRJ. Oni kojima je, pored saveznog, upisano pogrešno državljanstvo, koje u vreme njihovog rođenja i nije bilo od nekog bitnijeg značaja, moći će da u roku od dve godine po stupanju na snagu novog zakona da zatraže ispravku. Naime, posle raspada savezne države, republička državljanstva postaju državna u novonastalim državama i tada pogrešna republička državljanstva dobijaju na značaju.
Prema najnovijim izmenama hrvatskog zakona o državljanstvu, hrvatsko državljanstvo poreklom će moći da stekne i osoba rođena u inostranstvu, čiji je jedan roditelj u trenutku njenog rođenja bio hrvatski državljanin, ako se do navršene 21. godine života prijavi diplomatskoj misiji ili konzularnom birou RH u inostranstvu ili u matičnom birou u RH radi upisa u evidenciju hrvatskih državljana.
Po dosadašnjem zakonu to pravo bilo je rezervisano samo za roditelja hrvatskog državljnina do detetove punoletnosti. Predlagači zakona pomeranje granice za traženje hrvatskog državljanstva sa 18. na 21. godinu obrazlažu činjenicom da ako roditelj iz bilo kojih razloga propusti da zatraži državljanstvo za svoje maloletno dete, istu mogućnost treba pružiti i detetu u roku od tri godine po navršenoj punoletnosti.
Novina je i u tome što po ovim izmenama hrvatsko državljanstvo stiče i osoba starija od 21 godine života rođena u inostranstvu čiji je jedan roditelj u trenutku njenog rođenja bio hrvatski državljanin, ako u roku od dve godine od dana stupanja na snagu ovoga Zakona podnese zahtev za upis u evidenciju hrvatskih državljana, a MUP prethodno utvrdi da ne postoje zakonske prepreke, a to znači da ta osoba poštuje pravni poredak RH, da je podmirio dospele javne obaveze i da ne postoje bezbedonosne prepreke za njen prijem u hrvatsko državljanstvo.
Nadam se da će mnogi Krajišnici iskoristiti mogućnosti koje im pruža izmenjeni hrvatski zakon o državljanstvu i da će uzeti ono što im pripada po poreklu a sve u cilju lakše zaštite njihovih imovinskih i ličnih prava koja su im u prethodnih tridesetak godina neosnovano oduzeta ili uskraćivana.
Politika, 08.12.2019, elektronsko izdanje
