Politika, 23.07.2015, Srbi izgubili tri Kosova

U čak 155 naselja u Federaciji BiH, u kojima su, prema podacima popisa stanovništva 1991. godine, živeli gotovo isključivo Srbi, danas nema nijednog stanovnika. Sve kuće su zaključane, napuštene ili tokom rata sravnjene sa zemljom. U ovim naseljima, pre rata devedesetih, živelo je između nekoliko stotina i nekoliko desetina stanovnika. Nekoliko sela imalo je samo jednog ili dva žitelja poput Srnetice u Drvaru, Balbašića u Trnovu ili Mijačice u Ključu. Ekonomista Miroslav Zdravković do ovih zaključaka došao je upoređujući podatke prikupljene popisom 1991. godine i poslednjeg popisa stanovništva u BiH sprovedenog 2013. godine. Na tom poslednjem popisu građani BiH izjašnjavali su se i o nacionalnoj pripadnosti, ali ti podaci, do sada, nisu objavljeni, tako da još nije jasna etnička struktura. Ne zaboravimo da su, usred krvavog građanskog rata, i mnoga muslimanska sela ispražnjena, a da su njihovi stanovnici preseljeni u druge krajeve.

Zdravković je, zato, analizirao podatke koji se odnose na nekadašnja pretežno srpska naselja, koja danas nemaju nijednog stanovnika. Jasno je, međutim, da je to samo deo Srba koji su napustili ovu teritoriju od 1991. godine naovamo, i to ne samo zbog građanskog rata devedesetih, već i zbog teških ekonomskih prilika ili drugih razloga. Iz planinskih sela i nerazvijenih mesta beže svi, bez obzira na nacionalnu pripadnost.

Najnoviji statistički podaci iz BiH ukazali su i na to da je u 155 pustih bosanskih naselja, pre 24 godine, živelo ukupno 12.113 Srba. U čak 87 naselja, početkom devedesetih, živeli su isključivo Srbi. Nije bilo nijednog stanovnika koji se tada izjasnio kao Hrvat, musliman, pa čak ni kao Jugosloven.

Srbi su, 1991. godine, kako kaže Zdravković, činili većinu u 698 naselja u BiH koja su brojala 196 hiljada stanovnika (168.000 Srba). Broj stanovnika u ovim naseljima se, ukazuje Zdravković, smanjio za više od 100.000, a još se ne zna njihova nacionalna pripadnost.

Takođe, popis u Hrvatskoj završen je pre četiri godine, ali još se ne objavljuju podaci o nacionalnoj strukturi manjih mesta i sela, što znatno otežava sklapanje realne slike o promenama u etničkom sastavu stanovništva u područjima gde su, pre ratova devedesetih, živeli Srbi, upozorio je Savo Štrbac, predsednik informaciono-dokumentacionog centra „Veritas”. Ipak, ova organizacija prikupila je podatke o 13 nekada srpskih naselja u Hrvatskoj u kojima, prema podacima popisa iz 2011. godine, živi znatno manji broj stanovnika.

Kada se posmatra Bosna i Hercegovina, 155 pustih naselja nalazi se na teritoriji 34 opštine. Najviše ispražnjenih sela nalazi se u opštinama Bugojno (17), Donji Vakuf (15) i Vareš (15). Potpuno je prazno 12 sela opštine Vareš, 10 naselja oko Bihaća, osam glamočkih naselja, kao i sedam u Goraždu. Naselje Brijesnica Gornja, u opštini Lukavac, pre rata imalo je čak 571 stanovnika, od čega se 560 izjasnilo kao Srbi. Sada su sve kuće prazne. Za 22 godine (od 1991. do 2013) Lohovo kod Bihaća napustilo je 706 stanovnika. Čak 640 bilo je srpske nacionalnosti. Ugašena su sva svetla i u naselju Čemanovići na Palama koje je pre rata brojalo 242 stanovnika od kojih je živeo 171 Srbin. U naselju Buhotina na Ilidži iselio se 131 stanovnik, od kojih je 94 srpske nacionalnosti.

Ovi podaci ne iznenađuju Duška Belovića, predsednika Udruženja Srba iz BiH.

– Čak 750.000 Srba iselilo se iz Bosne i Hercegovine za vreme i posle građanskog rata. Oko 200.000 njih zadržalo se u Srbiji, dok se ostatak rasuo po celom svetu. Činjenica je da su pojedini delovi Bosne apsolutno besperspektivni i svi beže iz njih. Nije bitno koje su nacionalnosti. Veliki problem nastaje zbog činjenice da ne postoji plan povratka Srba na teritoriju Federacije BiH – izjavio je Belović za naš list uz napomenu da je situaciju moguće promeniti samo uz širu akciju podsticanu i finansiranu od strane evropskih institucija.

Belović upozorava da je situacija veoma napeta u većim gradovima. On je rođen u Mostaru u kojem je pre rata živelo 25.000 Srba, a među njima je bio veliki broj obrazovanih koji su živeli u urbanoj zoni grada.

Duško Belović i Miroslav Zdravković plaše se da, iza eventualnog skrivanja podataka o nacionalnom sastavu stanovništva BiH, prikupljenih na popisu 2013. godine, stoji namera da se sakriju prave razmere etničkog čišćenja na određenim prostorima.

– Moguće je da su se u nekim naseljima u Federaciji, u kojima su živeli isključivo Srbi, doselili novi stanovnici koji nisu srpske nacionalnosti. Slika će nam biti jasnija kada saznamo nacionalni sastav stanovništva.  Možemo da uzmemo kao primer opštinu Glamoč koja  je pre rata imala oko 12.500 stanovnika, a od toga 10.000 Srba. Sada na teritoriji ove opštine živi svega 4.000 ljudi – objašnjava Zdravković.

Srbi su, kako kaže naš sagovornik, mnogo više živeli u selima nego Hrvati ili muslimani.

– Pred početak građanskog rata procenjeno je da su Srbi živeli na 70 odsto teritorije Bosne i Hercegovine. Podelom BIH na dva entiteta legalizovano je etničko čišćenje Srba sa teritorije od 10.000 kvadratnih kilometara što je jednako sa površinom Kosova i Metohije.  Kada tome dodamo teritoriju u Hrvatskoj, sa koje je, posle operacije „Oluja”, proterano oko 250.000 Srba, ispada da smo izgubili tri Kosova! – reči su Miroslava Zdravkovića.

Prema podacima popisa iz 1991. godine na sadašnjoj teritoriji Federacije BiH živelo je 479.000 Srba, a na teritoriji Republike Srpske, pre rata, živeo je gotovo isti broj muslimana (475.000).

Tek kada statističari Bosne i Hercegovine objave nacionalni sastav sadašnjeg stanovništva svima će postati jasnije koliko je situacija promenjena i da li je Dejtonski sporazum, osim mira, nametnuo ne samo Srbima, već i muslimanima i Hrvatima selidbu iz predela u kojima su njihovi preci živeli.

—————————————————————-

Poznat nacionalni sastav hrvatskih županija, ali ne i svakog sela

Kada se uporede popisi iz 1999. i 2011. godine, u Hrvatskoj živi gotovo 400.000 Srba manje, podaci su Državnog zavoda za statistiku Hrvatske. Ipak, prema podacima „Veritasa”, još se ne zna u kojim je naseljima broj Srba drastično opao jer je objavljen samo nacionalni sastav stanovništva na nivou županija, ali ne i u svim mestima pojedinačno. Ipak, „Veritas” je izdvojio 13 dole nabrojanih sela kod kojih je uočljiva drastična promena broja stanovnika, a verovatno i etničkog sastava.

Selo Donji Skrad, prema podacima popisa iz 1991. godine imalo je 99 žitelja (94 Srbina), a dvadeset godina kasnije u ovom mestu pobrojano je 19 ljudi. U selu Komić (opština Korenica) pre rata je živelo 153 stanovnika (152 Srbina), a 2011. godine ovo mesto imalo je samo 20 stanovnika. Glogovo (opština Gračac) 1991. godine imalo je 66 žitelja (65 Srba), a danas ih je 11.

Broj stanovnika u mestu Doljani (opština Vrhovina), za dvadeset godina smanjio se sa 548 (535 Srba) na samo 95.

U mestu Zrmanja (opština Gračac), 1991. godine živelo je 69 ljudi (68 Srba), a sada ih je 21. U Palanci, u istoj opštini, pre rata je imalo 84 stanovnika (82 Srbina), sada ih je 19.

U mestu Golubić (opština Knin) broj stanovnika smanjio se za dve decenije za oko 400 (1991 – 1.424 stanovnika, 2011 – 1.029 stanovnika), ali je zato broj Srba pao sa 1.389 na  252 povratnika (podaci „Veritasa”). Broj stanovnika u selu Radljevac (opština Knin) smanjio se sa 387 žitelja (384 Srbina) na 75, koliko ih je bilo 2011. godine. Za skoro četvrtinu manji je broj stanovnika u Mokrom Polju, u istoj opštini. Od 803 stanovnika (801 Srbin) ostalo je 227 nepoznatog nacionalnog sastava. U Šašu (opština Kostajnica) živelo je 735 stanovnika (601 Srbin), sada ih je 307. Drastično je pao i broj stanovnika u Luščanima kod Petrinje. Od  670 žitelja (648 Srba) ostalo je 163. U Kijanima (opština Gračac) pre rata je živelo  222 stanovnika (217 Srba), a prema rezultatima poslednjeg hrvatskog popisa, sada ovo mesto broji 56 stanovnika.

Jelena Popadić