Politika, 18.08.2023, Savo Štrbac: Istraživači i prepisivači ratnih žrtava

„Veritas” se zalaže da svaka žrtva bude popisana. Ali isto tako se borimo i protiv onih koji umanjuju naše žrtve i protiv onih koji ih uvećavaju bez pokrića. I jedni i drugi nam nanose nemerljivu štetu. Patriotizam se ne dokazuje ni uvećanjem ni smanjenjem ni svojih ni tuđih žrtava

Početak avgusta je već 28 godina rezervisan za sećanja na stradanja i egzodus Srba iz RSK. Uoči svake godišnjice „Veritas” sa svojim saopštenjem obaveštava javnost o ljudskim žrtvama u toj agresiji koju hrvatska strana zove „Oluja”. Na evidenciji „Veritasa”, prema ovogodišnjem saopštenju, nalaze se imena 1.893 poginula i nestala Srba iz ove akcije i posle nje, od čega 1.236 civila (65 odsto), od kojih su oko tri četvrtine bili stariji od 60 godina. Među žrtvama se nalazi 557 žena (29 odsto), od kojih su oko četiri petine bile starije od 60 godina, što predstavlja jedan od „crnih” rekorda građanskog rata devedesetih prošlog veka na prostorima prethodne Jugoslavije. Od ukupnog broja žrtava do sada je rasvetljena sudbina 1.262 lica (67 odsto), dok se na evidenciji nestalih vodi još 631 lice (33 odsto), od čega 476 civila (75 odsto), među kojima 242 žene (51 odsto).

Povremeno se pojave i novi „popisivači” žrtava, koji koriste pomene za promociju svojih „istraživanja”. Tako se i ove godine sa parastosa u Crkvi Sv. Marka u Beogradu „u ime patriotskih udruženja i organizatora skupa okupljenima obratio i Ratko Ličina, koji je podsetio da je u operaciji ’Oluja’ od 4. do 10. avgusta poginulo 2.217 ljudi, tokom celog avgusta 2.377, a samo 4. avgusta 896 ljudi”, što su preneli skoro svi mediji u Srbiji, iz čega proizilazi da „Veritas” nije evidentirao najmanje 484 žrtve iz te operacije!?

Zvali su me mnogi Krajišnici i novinari i pitali odakle tolike razlike između „Veritasovih” i podataka nekih drugih organizacija i pojedinaca. I ja sam se zapitao da li smo stvarno propustili da evidentiramo toliki broj žrtava a radimo punih 28 godina na njihovom popisu. Drugo pitanje se samo nametnulo – odakle pomenutom popisivaču tako precizni podaci o žrtvama.

Doznali smo da ih crpi iz knjige/spiska „RSK – Državna dokumenta – Knjiga 11 – Poginuli i nestali 1990–1998”, autora Ratko Ličina/Dr Aleksandar Martinović, koja je prošle godine dospela u arhiv Komesarijata za izbeglice i migracije Republike Srbije, koji je i (su)finansirao njeno objavljivanje (u nastavku: Spisak).

„Za formiranje ovog do sada najšireg spiska poginulih i nestalih u ratu od 1991. do 1995. godine, na području RSK i RH korištena su sledeća dva principa: da je lice poginulo na području RSK i RH i da je lice rođeno na području RSK i RH”, navode autori u koju svrhu su korišteni podaci 17 baza podataka, koji se poimenice nabrajaju („Veritas” je na prvom mestu) sa njihovim veb-sajtovima. Posle tabelarnog prikaza sledi i rezime: „ukupno je do sada evidentirano 10.413 poginula i nestala u ratu na području RSK i RH, od čega žena 1.486 (14,27 odsto), muškaraca 8.927 (85,73 odsto)” i zaključak: „Ovaj spisak, svakako nije konačan, ali je najobimniji do sada. Nadam se da će u vremenu koje dolazi biti dopunjen i kompletiran.”

Na Spisku se nalazi čak 1.862 (!?) žrtve u periodu 1990–1998, više nego na ažuriranom „Veritasovom” spisku (8.551), sačinjenom po istim principima, koji još nije ni stavljen na naš veb-sajt.

I „Veritas” je imao uvid u sve navedene „baze podataka”, ali i u mnoge druge izvore koji nisu navedeni u Spisku. I nije ih automatizmom preneo na svoj spisak, nego ih je analizirao dugo i temeljito: razgovarao sa članovima porodica, saboraca, meštana i prijatelja u pokušaju da utvrdi verodostojnost svakog upisa, znajući da su svi navedeni subjekti u haosu kakav izaziva građanski rat a pogotovo izgoni celog stanovništva, u najboljoj nameri prijavljivali nestanak neke osobe i da ih, nakon što se utvrdi da su živi, nisu odjavljivali.

Prvo što se uočava u Spisku je popunjenost svih rubrika za svaku žrtvu, iako na svim od korištenih „baza podataka” ima popriličan broj nepopunjenih rubrika, posebno kod imena roditelja i godine rođenja. Prva pomisao nam je bila da su autori imali mogućnost da uđu u neke spiskove koji drugim istraživačima nisu bili dostupni i poradovali smo se da ćemo konačno popuniti te praznine. Međutim, ispostavilo se da su ime roditelja i godine rođenja proizvoljno unošene. Profesionalnim istraživačima i popisivačima žrtava prvo i osnovno pravilo je da se nijedan podatak ne unosi bez pokrića, jer to može dovesti do velikih nesporazuma o žrtvi, uključujući njen identitet kao i nacionalnu, versku i vojnu pripadnost.

Drugo što upada u oči u Spisku jeste velik broj žrtava kojima kao datum stradanja stoji 1. avgust 1991, a mesto stradanja Sisak. Jedan od autora (Ličina) na svom fejsbuk profilu je objavio da je toga dana u Sisku stradalo 528 Srba!?

Spisak od 611 (595 Srba) navodnih žrtava u Sisku iz 1991. u javnosti se pojavio još 1999. Njegov autor je Hrvat Stjepan Komarac, koji je korišten i za krivičnu prijavu Zajednice Srba u Hrvatskoj, koja je podnesena sisačkom državnom tužilaštvu 2007, ali je iste godine i odbačena. Komarčev spisak, na svu sreću, nije tačan. „Veritas” je taj spisak, u saradnji sa njegovim autorom i sa mnogim drugim organizacijama i pojedincima iz regiona i članovima porodica pravih i navodnih žrtava, prorađivao odmah po njegovom objavljivanju. Ispostavilo se da su većina popisanih, spasavajući živote, preko noći u tišini napuštali grad i odlazili na teritoriju pod kontrolom Srba, gde su im koreni. I sam Komarac je 2011. u više intervjua objašnjavao da je popisivao komšije koje ujutro nije zatekao u njihovim kućama, misleći da su i oni preko noći odvedeni i likvidirani, te da je naknadnim istraživanjima utvrđeno da je sa tog spiska likvidirana 121 osoba (među njima i šest Hrvata). Trenutno se na „Veritasovoj” evidenciji sisačkih žrtava iz 1991. i 1992. nalazi 119 osoba (za 24 kao dan ubistva/nestanka se navodi 1. avgust, dok se za ostale navode drugi datumi).

Treće što upada u oči u Spisku su žrtve iz Vukovara sa datumom nestanka/ubistva 1. novembar 1991. Poznat nam je dokumenat sa kojeg su, direktno ili indirektno, preneseni ti podaci. Radi se o dokumentu pod nazivom „Stradali Srbi sa područja Vukovara” u kojem se ukupno nalazi 414 žrtava sa više lokacija po gradu i okolnim naseljima (110 ih je izvađeno iz Dunava, a 44 nestalo). Pošto se na izvornom spisku retko navode imena roditelja i godine rođenja, a još ređe njihova nacionalna, verska i vojna pripadnost, „Veritas” već godinama pokušava utvrditi ko su, čije su i odakle su te žrtve, koristeći, pored gore pomenutih načina, i evidencije žrtava hrvatskih službenih institucija. Među žrtvama sa tog spiska do sada smo utvrdili nemali broj onih koji su bili pripadnici hrvatske nacionalnosti, odnosno njihovih oružanih snaga i policije, a neke smo pronašli i među živima.

I da se vratimo na spisak stradalih Srba u hrvatskoj agresiji na RSK u avgustu 1995. Među prvih nekoliko stotina sa Spiska, uočili smo najmanje 20 osoba za koje je „Veritas” utvrdio da su ih porodice prijavile da su nestale ili poginule, za koje smo naknadno utvrdili da su ostale na svojim imanjima ili su izašle u Srbiju ili druge republike bivše SFRJ u koloni ili pojedinačno. Dalje nismo ni proveravali. Bilo je jasno odakle razlika u broju žrtava.

„Veritas” se zalaže da svaka žrtva bude popisana. Ali isto tako se borimo i protiv onih koji umanjuju naše žrtve i protiv onih koji ih uvećavaju bez pokrića. I jedni i drugi nam nanose nemerljivu štetu. Patriotizam se ne dokazuje ni uvećanjem ni smanjenjem ni svojih ni tuđih žrtava.

Politika, 18.08.2023, elektronsko izdanje