Zamislite vukovarske učenike srpske nacionalnosti u njihovom gradu sa transparentom na kojem je ćirilicom ispisan tekst: ’ U našem gradu je 1991. bio građanski rat u kojem su ginuli i Srbi i Hrvati’, kako marširaju u istoj koloni sa hosovcima u crnim ustaškim uniformamai desetinama crnih barjaka sa natpisom ’za dom spremni’
Mediji u regionu, a ponajviše u Srbiji, u prethodnoj nedelji veliku pažnju su poklonili inicijativama sa okruglog stola „Ovčara – zločin bez kazne”, koji je organizovalo Udruženje zagrebačkih dobrovoljaca branilaca Vukovara: a) da hrvatska vlada, na osnovu pravosnažnih presuda iz Srbije u slučaju „Ovčara”, pokrene zahtev za ratnu odštetu od te države, b) da Ministarstvo nauke i obrazovanja u svim školama, osobito tamo gde su većina dece pripadnici srpske nacionalne manjine, uvede jedinstven obrazovni sistem u kojem će deca o Domovinskom ratu učiti kao o odbrani hrvatskog naroda od srpsko-crnogorske i agresije JNA, a ne, kao do sada, o građanskom ratu i c) da se u Krivični zakon unese novo krivično delo „kršenje Deklaracije o Domovinskom ratu” s predlogom da se onaj ko krši tu deklaraciju kazni zatvorom na najmanje pet godina, a ako je prekršilac državni ili lokalni funkcioner, službenik i nameštenik, zatvorom od najmanje osam godina.
Nijedna od pomenutih inicijativa nije nova. Najčešće se recikliraju pred izbore ili povodom komemorisanja događaja iz rata devedesetih prošlog veka. I ove inicijative pojavile su se uoči državnog praznika „Dan sećanja na žrtvu Vukovara i Škabrnje” i pred ulazak u narednu super izbornu godinu, u kojoj slede parlamentarni izbori za parlament EU i za Hrvatski sabor te predsednički izbori za RH.
Inicijativa da Hrvatska traži ratnu odštetu od Srbije do sada je najčešće reciklirana a kulminirala je u vreme vođenja spora o genocidu pred Međunarodnim sudom pravde po uzajamnim tužbama Hrvatske i Srbije, koji je započeo hrvatskom tužbom iz 1999. a završio 2015. presudom toga suda kojom su odbijeni glavni tužbeni zahtevi obe strane – da po utvrđenju suda nije bilo genocida ni na jednoj ni na drugoj strani. Tek u slučaju da je sud prihvatio glavni tužbeni zahtev jedne ili obe strane, postupak bi se nastavio pred istim sudom o naknadi ratne štete. To što su neke porodice i sa jedne i sa druge strane, na osnovu pojedinačnih presuda nacionalnih sudova, ostvarili naknadu štete za stradale članove njihovih porodica ne može biti osnova i za naknadu štete (ratne reparacije) države od države. Dakle, ova inicijativa je potpuno promašena.
Inicijativa o inkriminaciji „kršenja Deklaracije o Domovinskom ratu” takođe nije nova i moglo bi se reći da je stara koliko i ona prva, pošto je ovu deklaraciju Sabor usvojio u oktobru 2000. godine. U preambuli te deklaracije piše: „potvrđujući da je na Republiku Hrvatsku oružanu agresiju izvršila Srbija, Crna Gora i JNA s oružanom pobunom dela srpskog pučanstva u Republici Hrvatskoj”, a u tački dva: „Republika Hrvatska vodila je pravedan i legitiman, odbrambeni i oslobodilački, a ne agresivni i osvajački rat prema bilo kome u kojem je branila svoj teritorij od velikosrpske agresije unutar međunarodno priznatih granica”. Ovaj narativ o „domovinskom ratu” inkorporiran je i u sve hrvatske pozitivne propise, enciklopedije, Vikipedije, svakodnevni javni prostor i školske udžbenike.
Od kada je donesena pomenuta deklaracija pojavljivale su se i inicijative o inkriminaciji drugačijeg narativa „domovinskog rata”, poput negiranja Holokausta u više država ili poput negiranja genocida u Srebrenici (Inckov zakon) i od mnogo „jačih” autoriteta u hrvatskom javnom i stručnom miljeu od pomenutog minornog udruženja, za kojeg ranije nisam ni čuo. Dakle, realna mogućnost još uvek postoji da se ovakva inicijativa i realizuje u doglednoj budućnosti.
Inicijativa „da se u svim školama, osobito tamo gde su većina dece pripadnici srpske nacionalne manjine, uvede jedinstven obrazovni sistem u kojem će deca o Domovinskom ratu učiti kao o odbrani hrvatskog naroda od srpsko-crnogorske i agresije JNA, a ne, kao do sada, o građanskom ratu”, iako nije nova, u Srbiji je dobila najviše medijske pažnje.
Za razumevanje ove inicijative, treba podsetiti da se vaspitanje i obrazovanje pripadnika nacionalnih manjina u Hrvatskoj sprovodi na osnovu tri modela organizovanja i provođenja nastave: model A – celokupna nastava se izvodi na jeziku i pismu nacionalne manjine, uz obavezno učenje hrvatskog jezika u istom broju sati u kojem se uči jezik manjine; model B – nastava se izvodi dvojezično, prirodna se grupa predmeta uči na hrvatskom jeziku, a društvena grupa predmeta na jeziku nacionalne manjine i model C – nastava se izvodi na hrvatskom jeziku uz dodatnih dva do pet školskih sati namenjenih učenju (negovanju) jezika i kulture (geografije, istorije, muzičke i likovne umetnosti) nacionalne manjine.
Srpska nacionalna manjina nastavu po modelu A izvodi uglavnom na istoku Hrvatske, odnosno na vukovarskom i belomanastirskom području u Pravoslavnoj gimnaziji u Zagrebu. Po podacima za školsku 2013/2014. godinu po ovom modelu nastava je izvođena u 17 osnovnih za 1.897 učenika i sedam srednjih škola za 794 učenika. Iste godine po modelu B nastava je izvođena u jednoj osnovnoj školi za 17 učenika, a po modelu C u 32 osnovne škole za 671 učenika i u jednoj srednjoj školi za 15 učenika. Novije podatke nisam mogao pronaći, ali iz raznih izvora proizilazi da ih sada može biti samo manje nego pre deset godina. Treba istaći da nastava po navedenim modelima za decu nacionalnih manjina nije obavezna i da njihovi roditelji odlučuju da li će i po kojem modelu učiti njihova deca ili će učiti po programu za većinsku populaciju.
Od svih predmeta koji se uče po bilo kom modelu, za učenike srpske nacionalne manjine (i za podnosioce uvodno navedenih inicijativa, i ne samo njih) istorija je najproblematičnija i to iz razloga što se narativi o ratu devedesetih prošlog veka iz hrvatskih i srpskih udžbenika potpuno razlikuju.
Za razliku od hrvatskog, srpski narativ rat devedesetih na prostoru Hrvatske definiše kao građanski rat. Nastavnik istorije u Petoj beogradskoj gimnaziji Marko Pištalo pre neki dan je na TV K1 u emisiji „Uranak”, u kojoj sam i ja učestvovao, potvrdio da su u našim (srpskim) udžbenicima ovi sukobi definisani kao građanski rat i da su te lekcije u programu. Takav narativ zastupamo i mi iz „Veritasa” uz dodatak da je to bio građanski rat sa primesama verskog.
Sad zamislite srpsku decu koja uče po A modelu da je rat devedesetih na području Hrvatske bio građanski rat, a u realnom životu ih čeka ona definicija iz „deklaracije o domovinskom ratu” da to nije bio građanski rat, već da je „Republika Hrvatska vodila pravedan i legitiman, odbrambeni i oslobodilački rat u kojem je branila svoj teritorij od velikosrpske agresije unutar međunarodno priznatih granica”. To što su oni naučili iz srpskog udžbenika istorije, u svakodnevnom životu ih, ukoliko ostanu živeti u Hrvatskoj, može koštati najmanje zatvora i po sad važećim zakonima, a ponekog, kako stvari trenutno stoje, i glave. U prilog tome govore i vukovarska i škabrnjska kolona sećanja, od 18. novembra, u kojima su dominirala ustaška obeležja, i u kojima zbog pretnji nisu učestvovali ni oni predstavnici Srba koji trenutno participiraju u vlasti.
Slično je i sa ćiriličnim pismom. U javnom prostoru, uključujući i natpise na nadgrobnim spomenicima, Srbi ga mogu koristiti de jure ako ih je u nekoj lokalnoj samoupravi više od trećine, a ni tada nema garancije da će to pravo moći koristiti i de fakto.
Zamislite vukovarske učenike srpske nacionalnosti u nedavno održanom mimohodu u njihovom gradu sa transparentom na kojem je ćirilicom ispisan tekst: „U našem gradu je 1991. bio građanski rat u kojem su ginuli i Srbi i Hrvati”, kako marširaju u istoj koloni sa hosovcima u crnim ustaškim uniformama sa ustaškim amblemima i desetinama crnih barjaka sa natpisom „za dom spremni”!? Teško je i zamisliti a kamoli doživeti i preživeti.
Sve to iz ličnog iskustva znaju i njihovi roditelji što je i osnovni razlog da većina njih svoju decu i ne usmerava u nastavne modele za srpsku nacionalnu manjinu.
Objevljeno u dnevnom listu „Politika“, 24. novembra 2023, web izdanje
