Četvrtog avgusta 1995. godine oružane snage Republike Hrvatske (OSRH), uz odobrenje i podršku NATO-a, u sadejstvu sa snagama Hrvatskog vijeća odbrane (HVO) i Armije BiH (ABiH), izvršile su agresiju na sjevernu Dalmaciju, Liku, Kordun i Baniju, to jest na Srpsku oblast Krajina, u sastavu tadašnje Republike Srpske Krajine (RSK).
Agresija je izvršena uprkos činjenicama da je ta oblast bila pod zaštitom UN-a, i da su predstavnici RSK dan prije u Ženevi i Beogradu prihvatili prijedlog međunarodne zajednice (MZ) o mirnom rješenju sukoba.
Protiv krajiških Srba (oko 230.000 žitelja sa oko 30.000 vojnika) angažovano je oko 200.000 vojnika, od kojih je direktno u operaciji učestvovalo 138.500 pripadnika HV-a, MUP-a i HVO-a. Ako se tome dodaju snage ABiH i NATO-a, agresora je bilo više nego stanovnika u Krajini, a omjer vojnika bio je najmanje 7:1 u korist agresora.
I dok je cijela Krajina bila izložena dotad neviđenoj artiljerijskoj vatri i dok su hrvatski vojnici ubijali i spaljivali sve što je srpsko, Vrhovni komadant hrvatske vojske i Predsjednik Hrvatske Franjo Tuđman, preko radija i TV-a, “u ime demokratske vlasti Hrvatske” pozivao je Srbe “da ostanu kod svojih kuća i bez bojazni za svoj život i svoju imovinu, dočekaju hrvatsku vlast”.
Za nekoliko dana neravnopravne borbe slomljen je otpor Srpske vojske Krajine (SVK). Narod zapadne Krajine, njih preko 220.000, poučen “istorijskim iskustvom”, kreće u dotad najveću srpsku “seobu”, na istok braći po vjeri i naciji.
Hrvatski vojnici, a za njima nisu zaostajali ni muslimanski, nad Srbima sa kojima su došli u kontakt, upotrebljavali su već toliko puta isprobane metode likvidacija: klanja, spaljivanja, metak u potiljak, bacanje u jame…, ali i neke nove: zamrzavanje i spaljivanje hemikalijama.
I kad je prestao svaki otpor SVK, agresor je ubijao ljude u izbjegličkim kolonama i do Une i preko Une duboko u teritoriju tadašnje Republike Srpske. Na putevima kojima su se kretale krajiške izbjegličke kolone ostajali su leševi ubijenih artiljerijskim granatama, avionskim raketama, snajperskim hicima, noževima…
Na evidenciji Veritasa nalaze se imena 1.922 poginulih i nestalih Srba iz ove akcije i poslije nje, od čega 1.192 (62%) civila, od kojih su oko polovine bili stariji od 60 godina. Među žrtvama se nalazi 546 (28%) žena, od kojih su dvije trećine bile starije od 60 godina, što predstavlja jedan od “crnih” rekorda posljednjeg građanskog rata na prostorima prethodne Jugoslavije. Među žrtvama je i 19 lica do 18 godina starosti, od kojih i 9 do 14 godina. Od ukupnog broja žrtava do kraja avgusta ubijeno je 1.764 ljudi ili u prosjeku po 68 dnevno. A od 1996. pa do 2006. godine u etnički motivisanim napadima ubijeno je najmanje 70 Srba, uglavnom povratnika, a njihove ubice u pravilu ostaju neotkrivene, dok je 13 povratnika izvršilo “samoubistva” pod veoma sumnjivim okolnostima.
Od ukupnog broja žrtava do sada je rasvijetljena sudbina 947 lica, dok se na evidenciji nestalih vodi još 975 lica, od čega 674 civila, među kojima 331 žena. Hrvatska izbjegava bez valjanog razloga ekshumacije i poznatih mjesta ukopa sa najmanje 413 posmrtnih ostataka, uglavnom pod oznakom “nepoznat”, što je jedinstven slučaj na području bivše Jugoslavije, kao što bez pravog razloga oteže i sa identifikacijama 263 ekshumirana posmrtna ostataka.
Oko 1.500 pripadnika SVK preživjelo je zarobljavanje, od kojih su mnogi suđeni i osuđeni na dugogodišnje kazne zatvora zbog krivičnog djela ratnog zločina. Oko 3.200 starih i nemoćnih, koji nisu htjeli ili nisu mogli napustiti ognjišta, na silu su internirani u logore za civile.
Krajina je opustošena, opljačkana pa porušena i zapaljena. Nisu bili pošteđeni ni crkveni, kulturni, istorijski srpski, kao ni antifašistički, spomenici.
Ova agresija, pod kodnim nazivom “Oluja” sprovođena je, kao uostalom i one koje su joj prethodile (“Miljevački plato”, “Maslenica”, “Medački džep” i “Bljesak”), po taktici “spržene zemlje”, što je polovinom novembra iste godine doseglo razmjere potpunog zatiranja srpske zajednice u Krajini.
Iako je bilo očigledno da je hrvatska vlast preduzela ovu agresiju zbog optiranja teritorije bez srpske većine koja je na njemu živjela, Savjet bezbjednosti, osim “snažne osude hrvatske vojne ofanzive velikih razmjera” (R 1009/95), nije donio, ni ovoga puta, bilo kakve kaznene mjere protiv agresora.
Predsjednik RH Franjo Tuđman je mogao da, bez bojazni od bilo kakvih posljedica, već 6. avgusta na kninskoj tvrđavi, u pobjedničkom zanosu, uzvikuje da su “Srbi dobrovoljno napustili Krajinu” (samoprognali se!) i da im “zaželi srećan put”, te da u hrvatskom Saboru 15. januara 1996. godine konstatuje “uspješnim izvođenjem akcije ‘Oluja’ za svagda je riješen glavni unutrašnji problem hrvatske države”.
Najveći paradoks ove agresije, kao i onih koje su joj prethodile, nalazi se u činjenici što je agresor bila članica UN-a, a Krajina zona pod zaštitom iste organizacije i što su neke druge članice te organizacije odobrile i učestvovale u samoj agresiji.
Sabor RH je, 30. juna 2006. godine, usvojio “deklaraciju o Oluji” sa kojom se toj akciji, pored već poznatih atributa “vojno-redarstvene akcije sprovedene uz poštivanje svih odredbi međunarodnog ratnog, humanitarnog i civilnog prava” dodaju i novi “međunarodne pravno legitimne i savezničke antiterorističke akcije”.
Pretresno vijeće Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (MKSJ), nakon dugogodišnje istrage i suđenja hrvatskim generalima za ratne zločine počinjene u akciji “Oluja”, objavilo je, 15.aprila 2011. godine, prvostepenu presudu. Vijeće je zaključilo da je u Hrvatskoj u ljeto 1995. godine postojao udruženi zločinački poduhvat (UZP) sa ciljem trajnog uklanjanja srpskog civilnog stanovništva iz Krajine, sa tadašnjim predsjednikom Franjom Tuđmanom na čelu.
Za vrijeme i nakon operacije “Oluja” učesnici tog UZP bili su tadašnji ministar odbrane Gojko Šušak, načelnik Glavnog stožera HV Zvonimir Červenko, kao i drugi visoki politički, vojni i policijski zvaničnici, među kojima i dvojica optuženih Ante Gotovina i Mladen Markač. Vijeće je dvojicu optuženih generala proglasilo krivima po osam od devet tačaka optužnice za: progon, deportacije, pljačke i razaranje imovine, ubistva, nečovječna djela i okrutno postupanje i A. Gotovini izreklo kaznu zatvora od 24, a M. Markaču od 18 godina zatvora.
Protiv prvostepene presude žalili su se nepravosnažno osuđeni generali, koji negiraju zaključak prvostepene presude o UZP sa ciljem trajnog uklanjanja srpskih civila iz Krajine, ostvarenog uz pomoć nezakonitog napada na civile u Kninu i drugim krajiškim gradovima u avgustu 1995.godine.
Žalbeno ročište održano je 14. maja ove godine, a predsjedavajući Žalbenog vijeća, T. Meron, najavio je da će drugostepena presuda biti objavljena do kraja ove godine.
Mi Krajišnici vjerujemo da će Žalbeno vijeće odbiti žalbene navode odbrane te potvrditi prvostepenu presudu i u činjeničnom opisu, u osnovi kojeg se nalazi pravna sintagma o UZP, i u pravnoj kvalifikaciji djela.
Prvostepena presuda je šokirala cijelu hrvatsku javnost. Šok je zaista bio ogroman upravo zbog toga što je toj pravosudnoj istini predhodila velika laž. Po tome kako su hrvatski mediji izvještavali sa žalbenog ročišta mogla bi ih pravosnažna presuda još više šokirati.
Još 1999. godine RH je pred Međunarodnim sudom pravde (MSP) podnijela tužbu protiv tadašnje SRJ, sada Srbije kao pravne sljednice, zbog agresije i genocida. Srbija je, nakon što je sud odbio njene prigovore, u januaru 2010. uzvratila kontratužbom, kojom negira tužbene zahtjeve, a u svom tužbenom zahtjevu traži da sud utvrdi da je RH prekršila obaveze iz Konvencije o spriječavanju i kažnjavanju genocida upravo za vrijeme i poslije operacije „Oluja“ tako što je počinila (alternativno: planirala) zločin genocida i što je propustila i još uvijek propušta da kazni počinioce tog zločina.
Pored plaćanja odštete pojedincima i obezbjeđivanja održivog povratka prognanicima, srpska strana traži i da taj sud naredi RH da sa liste državnih praznika izbaci „Dan pobjede i domovinske zahvalnosti“ i „Dan hrvatskih branitelja“ kao dan trijumfa u genocidnoj operaciji, koji se slave 5. avgusta.
Smatra se da će hrvatskim pisanim podneskom do kraja avgusta o.g. završiti faza pisanih podnesaka i da nakon toga slijedi postupak pripreme za glavni pretres, koji bi se mogao održati iduće godine, ukoliko političke elite obiju država u ovom sporu ne postignu neko vansudsko poravnanje koje bi dovelo do uzajamnog povlačenja tužbe i kontratužbe.
Jedan od značajnijih događaja koji je u direktnoj vezi sa operacijom Oluja je i parnični postupak pred Federalnim sudom u Čikagu po tužbi Krajišnika protiv konzultantske firme MPRI, koju su američki advokati podnijeli u avgustu 2010. godine zbog naknade štete u iznosu od 10,4 miljarde dolara a po osnovu saučesništva u genocidu (ta firma je obučila, isplanirala i opremila hrvatsku vojsku za akciju „Oluja“, a neki njeni članovi su i učestvovali u toj akciji).
Na prvom ročištu o nagodbi u ovom procesu, održanom krajem septembra prošle godine, do nagodbe nije došlo, a sudija Ruben Kastiljo, prihvatajući tužbu u cijelini, naložio je obima stranama da do februara 2013. godine prikupe sve materijalne i nematerijalne dokaze, kada će odrediti datum početka suđenja u ovom za Krajišnike veoma važnom sudskom procesu, koji će se vjerovatno i održati iduće godine.
Sva tri pomenuta postupka, iako se vode pred različitim sudovima, međusobno su povezani po sistemu “spojenih posuda”, tako da će se zaključci iz jednog “prelijevati” u postupke pred druga dva suda. Zato je veoma bitno da drugostepena presuda pred MKSJ bude objavljena do kraja ove godine, prije nego počnu rasprave pred MSP i Federalnim sudom u Čikagu, kako bi se zaključci toga suda o krivičnoj odgovornosti za etničko čišćenje koristili i u sporovima pred druga dva suda, pred kojima uspjeh u sporu zavisi od toga da li će srpska strana uspjeti dokazati genocid.
Ukoliko Žalbeno vijeće MKSJ potvrdi postojanje UZP čiji je cilj bio prisilno i trajno protjerivanje Srba sa područja Krajine, kako je to već utvrdio prvostepeni sud, srpskoj strani će biti mnogo lakše dokazati i genocidnu namjeru hrvatske strane, što omogućava i potpuni uspjeh u pomenutim parnicama.
Uspjeh u tim postupcima omogućio bi Srbima iz Hrvatske i bivše RSK da brže i lakše povrate sve što im je silom oduzeto i uništeno u operaciji “Oluja” i da ostvare sva prava koja su im uskraćena poslije operacije, uključujući i široku političku autonomiju kakvu im je MZ (UN, EU, SAD i Rusija) garantovala Planom Z-4.
Upravo zbog očekivanih presuda i glavnih rasprava pred međunarodnim sudovima, 2013. godina je veoma bitna, ako ne i presudna, za budućnost Krajišnika, ali i srpskog naroda uopšte.
U Beogradu i Banjoj Luci, 03.08.2012.godine
P R E D S J E D N I K
Savo Štrbac
Povezani tekstovi
