Poznati srpski i krajiški književnik Jovan Radulović, prije 15- ak godina, odgovarajući na pitanje zašto još niko nije napisao roman o “Oluji”, odgovorio je da se veliki romani ne pišu po narudžbi i da će se sigurno jednog dana pojaviti i pravi roman o njoj iz pera pisca koji je kao dijete u nekoj traktorskoj prikolici u izbjegličkoj koloni prešao put od nekog krajiškog do nekog mjesta u Srbiji i koji je nevinim dječijim očima oslikao predjele i događaje na tom putišestviju.
Do sada je objavljeno nekoliko romana o ratu za Krajinu, odnosno o “Oluji”, tj. o izbjegličkoj koloni dugoj preko 800 kilometara u kojoj se našlo preko 220. 000 ljudi, najvećem egzodusu poslije Drugog svjetskog rata na prostoru Evrope
Jedan od tih romana, možda i prvi, napisao je upravo Jovan Radulović, čini mi se 2007. godine, pod nazivom “Od Ognjene do Blage Marije”. Sam autor je objasnio da je roman nastao iz preuređenog scenarija kojeg je uskoro po Velikom krajiškom egzodusu, po narudžbi RTS-a, napisao za serijal o “Oluji”. Iako je dobio ugovoreni honorar, serija nikad nije snimljena, a pošto se više niko nije ni interesovao za taj scenario, odlučio je da ge objavi kao roman. I ispao je dobar roman, koji je i nagrađen književnom nagradom “Svetozar Ćorović”.
Ove godine pojavio se i roman renomiranog srpskog novinara i književnika Milomira Kragovića “Deca oluje”. Glavni junak je Marko Milojević, u stvarnosti Dragan Mijoković, koji je kao dvanaestogodišnjak od rodnog Gračaca u Lici traktorom dovezao svoju porodicu do Beograda. I ovo je dobar roman i nema sumnje da će, ako već nije, dobiti neku od književnih nagrada.
Pošto sam i sam Krajišnik, rođeni Dalmatinac, a po ženi i Ličanin, i čovjek iz izbjegličke kolone, koji je bio čak izabran da komad puta komanduje tom tužnom kolonom i koji i sam nešto istražuje i piše o toj koloni, s velikim nestrpljenjem pročitao sam oba romana i, iako sam u njima nailazio i na junake pozajmljene iz mojih priča i na moje podatke o posljedicama rata, izostala je, očekivana, burna emocija. Zapravo čitao sam ih kao što sam čitao svojevremeno romane “Na Drini ćuprija, Ive Andrića ili “Rat i mir”, Lava Tolstoja.
Ovih dana sam pročitao i roman “ODREŠENA NEMAN”, prvenac Aleksandre Budimir Mandić, koja potiče takođe iz ličkog Gračaca i koja je tek godinu, dvije starija od Kragovćevog junaka iz romana “Deca oluje”. Dok sam ga čitao emocije su bile burne, a povremeno se, ne krijem, otela i po koja suza.
Ja nisam književni kritičar i ne mogu ocjenjivati umjetničku vrijednost Aleksandrinog romana, posebno u odnosu na predhodno pomenute romane renomiranih autora Radulovića i Kragovića. Govorim samo o emocijama koje su na mene ostavili pomenuti romani na istu temu, za koju sam i sam, i stvarno i literarno, povezan.
Sa te emocionalne strane zaključio sam da je Aleksandrina prednost pred ostalim autorima upravo u tome što je ona i direkni učesnik u događajima o kojima piše i junak sopstvenog romana, što i pravi suštinsku razliku između njenog i romana ostale dvojice autora.
Možda je to ono o čemu je prije petnaestak godina govorio i sam Jovan Radulović – o potencijalnom autoru dječačkog uzrasta iz same kolone. Uz to Aleksandrin roman je autentična priča koja je sama po sebi dovoljno, ako ne i previše, tragična. A ta surova autentičnost čitaoca i tjera da joj bezrezervno vjeruje u svaku napisanu riječ.
Baveći se kolektivnom tragedijom krajiških Srba, često sam iznosio brojke o preko 7.000 smrtno stradalih i preko 400.000 prognanih Srba iz Hrvatske i bivše RSK devedesitih godina prošlog vijeka, ali su malo koga ganule i impresionirale. Zapravo, za razliku od kolektivnih, samo lične tragične sudbine dolaze do srca većine ljudi. I to nije ništa novo. Najbolja umjetnička djela, književna, filmska, muzička…, upravo obrađuju ličnu sudbinu glavnih junaka. Za razliku od nas Srba, drugi su tu formulu maksimalno koristili i na tome zadobili oreol žrtve od “zlih” Srba.
Aleksandrin roman bi mogao biti podsticaj i ostalim Srbima, čija je sudbina slična njenoj i našoj krajiškoj, na koji način bi trebali pisati i na taj način mijenjati stereotip o žrtvama i zločincima na prostoru bivše Jugoslavije u ratovima devedesetih dvadsetog vijeka.
Naravno, da Aleksandrin prvenac “Odrešena neman”, svesrdno preporučujem svima koji ne znaju ili su zaboravili što se dešavalo devedesetih prošlog vijeka sa Srbima u Krajini i poslije Velikog egzodusa u izbjeglištvu.
Beograd, 27.10.2013.
Savo Štrbac
Izgovoreno na promociji romana “Odrešena neman”, autorke Aleksandre Budimir Mandić, na Sv. Petku 2013., na Sajmu knjiga u Beogradu.
Povezani tekstovi
