IZUZETAN spis pod naslovom “Etnografska slika slavonske Vojne granice” objavio je Spiridon Jović, “praktikant carsko-kraljevskog Vojnog knjigovodstva”.
Kako navodi dr Slavica Garonja Radovanac, radi se o zaboravljenom piscu srpskog predromantizma, rođenom 1801. godine u Petrinji, na srpskoj Baniji. Uglavnom je skromno živeo, radeći od 1820. godine u Vinkovcima kao praktikant u Vojnoj građevinskoj direkciji. Godine 1826. odlazi u Beč da nastavi školovanje. Tu je došao u neposredan kontakt sa Vukom Stefanovićem Karadžićem. Dr Slavica Garonja Radovanac ističe da je “riječ o pravom biseru srpske etnografske nauke, u jeku stvaranja te nauke”.
Izuzetak je, po njemu, “Statistika Vojne granice” dvorskog savjetnika barona fon Hicingera, za koju kaže da je “izvrsno djelo”. Jović je crpio geografske podatke iz ovog djela, a noviji statistički podaci korišteni su iz drugih “pouzdanih vrela”. Pošto je slavonska vojna granica “nepoznata našoj publici”, Jović se u svom kratkom životu trudio da što više zapiše, pa je uspio da uradi dosta detaljan opis te istočne srpske militarne granice: “Slavonska vojna granica je na zapadu rijekom Savom odvojena od Banije, a Dunavom od Banatske granice, sada ima 224.037 stanovnika u tri tvrđave, pet trgovišta i 312 sela. Slavonska granica je produžetak Alpa koji se proteže kroz Hrvatsku u raznim pravcima, a zatim se kroz varaždinsku granicu spušta ka Dunavu, koji dodiruje slavonsku granicu tek u maloj meri sa njene sjeverozapadne strane…”
PRI PISANjU ove knjige Jović je imao najviše dilema oko pitanja starine graničara na području Slavonije, zbog nedostatka dokumentarnih izvora: “Neki pisci hoće sasvim ozbiljno da nam dokažu da su se Graničari tek juče bogzna otkud doselili u pustu zemlju; drugi tvrde da su se na tako malom prostoru Vojne granice zbili tako različitog porekla i jezika”. U Granici ne vlada ni izdaleka tako šarenilo naroda kao što bi poneko hteo da nas uveri. Ako u “Minijaturnoj slici Dalmacije i Hrvatske” stoji: “Vojnu granicu naseljavaju razni narodi: Slavonci, Hrvati, Srbi Bosanci itd, onda je to tako – da izaberemo jedan opšti primer – kao kada bi se reklo: Nemačku naseljavaju razni narodi, naime Austrijanci, Bavarci, Saksonci, Virtemberžani, itd; jer kako god da se ovi posljednji narodi s pravom zovu nemačkom braćom, tako i prvi pripadaju jednom i istom stablu; oni su svi potomci velike porodice. Da li su svi stanovnici slavonske Vojne krajine potomci starih Slavonaca…, to je pitanje koje se ne daje dokazati diplomatskom tačnošću. Bez obzira na to, možemo mirne savjesti tvrditi da među današnjim stanovnicima slavonske Granice Slaveni (Srbi) sačinjavaju glavni i osnovni narod, osim par hiljada Klimenata, isto toliko Nijemaca, koji su se u novije vreme naselili u te krajeve; ima ovdje ondje poneka ciganska porodica koja rijetko podiže stalna staništa;
Jevreji, Jermeni, Grci kreću se zemljom kao torbari, špekulanti, trgovci itd., ali se u Granici nigdje nisu naselili i pojavljuju se isključivo kao stranci.”
* * * * * * *
IZDANCI JEDNOG ISTOG NARODNOG STABLA
SPIRIDON JOVIĆ svoj spis počinje “s glavnim narodom slavonske Vojne granice, sa Srbima, koji su potomci onih starih Slavena koji su u davno doba poseli krajeve između Dunava i Jadranskog mora”.
Po Joviću, različita su mišljenja istoričara kada pada njihovo doseljavanje: Jedni smatraju da je to bilo sredinom sedmog, a drugi sredinom šestog stoljeća. Neki tvrde da su Sloveni živeli u ovim krajevima već u najranije doba, o kome istorija još ništa ne zna. U vezi sa ovim posljednjim značajne su riječi jednog obavještenog recenzenta koje je on napisao povodom sličnog pitanja u “Analima za književnost i umjetnost” iz godine 1810. (str 436). “Voltiđi, Apendini, kao i drugi dalmatinski pisci pre njih i u njihovo doba”, kaže se na navedenom mjestu, “upotrebljavaju naziv ilirski sasvim kao sinonim za slovenski, misleći da su stari Iliri, tako poznati u rimskoj istoriji, bili preci Slovena i govorili su Slovenski, a iz te svoje pradomovine proširili su se prema sjeveru, preko stare Panonije i Dacije u Poljsku, Češku, Rusiju, ali to mišljenje nemački istoričari ne samo što su opovrgli, nego su i napustili. Imaćemo strpljenja prema onima koji vjeruju tradiciji, da su “pradomovina Slovena Panonija i Ilirija, ili bar zemlje zapadno od Dunava u Mađarskoj”. Sloveni (Srbi – N. Ž) su se mogli skrivati i pod drugim imenima (Iliri, Goti, Dačani, Panonci). Pa i Grci se kod Rimljana uvijek nazivaju Graeci, nikada kao Heleni, a Nijemci kao Germani, a nikada kao Deutisci! Usto, još nijedna istorija ne navodi doba doseljavanja Slovena preko Dunava”. Predstavlja se kao da je slavonska Granica tek od novijeg vremena naseljena Slovenima (XVI vijek – N. Ž)”. Neki hoće da predstave da je Slavonija naseljena iz Srbije).
Jović u knjizi “Etnografska slika slavonske Vojne granice” dalje analizira jezik Slavonaca i Sremaca i upoređuje ga sa “usko” srpskim: “Graničari u Slavoniji govore svojim posebnim jezikom – slavonskim. To je dijalekat srpskog, kao što su uopšte Slavonci i Srbi izdanci jednog istog narodnog stabla. Slavonski jezik opet se dijeli na dva narječja: na stvarno slavonsko i sremsko. Oba se međusobno i od čisto srpskog narječja razlikuju samo po izgovoru glasa – je (jat). Naime, dok Srbin piše i govori – ie, Sremac upotrebljava samo čisto -e, a Slavonac -i, na pr. liepo lep, lipo, bielo, belo, bilo itd. Srpskim jezikom piše se na dva načina, i to latinskim i srpskim ili ruskim slovima, a ovim poslednjim služe se isključivo pripadnici grčko-neujedinjene vere.
Srpska slova sastoje se u stvari iz stare ćirilske azbuke, koja je u novije vrieme osobito uspješnim nastojanjima našeg s pravom proslavljenog Vuka, više prilagođena svojstvima srpskog jezika. Srpski jezik kojim u Istri, jugoistočnoj Hrvatskoj, Dalmaciji, Sremu, Banatu i Bačkoj, zatim u turskoj oblasti u Srbiji, Bosni, Hercegovini i Crnoj Gori govori više od pet miliona ljudi, jeste među svim južnoslavenskim jezicima najmoćniji i najumilniji. Jezik Srbinov je veoma melodičan i milozvučan, a zbog svojih oblika fleksije koji se završavaju na same vokale, zbog svoje deklinacije bez člana i konjugacije bez zamenice, podoban je antičkoj graciji helenskog jezika. Obradović i Stefanović (Dositej i Vuk – N. Ž) koji su ga tek pre kratkog vremena otrgli iz tame zaborava, omogućili su nam da naslutimo do kakvih će ostvarenja doći na ovom jeziku, tako bogatom rečima i oblicima, tako veoma gipkom, kada se na njemu jednom rascveta i književnost.
Srpski jezik je originalan jezik, uprkos tome što ga je jedan literat proglasio mješavinom i čak se poduhvatio nezahvalnog posla da napiše recept po kome je tobože sastavljen iz drugih jezika.”
KATOLICI SU SRBE NAZIVALI VLASIMA
U KNjIZI “Etnografska slika slavonske Vojne granice” Spiridon Jović ističe, da je pored srpskog u Granici najrasprostranjeniji njemački jezik. “To je službeni i trgovački jezik, i predaje se djeci u mnogim školama… Vladajuća religija je katolička, a polovina stanovništva drži se grko-neujedinjenog obreda. Od novonaseljenih Nemaca većina su reformati. Unijatskih Grka ima samo neznatan broj, a Jevreja uopšte nema. Katolik Grka (Srbina pravoslavnog – N. Ž) podrugljivo naziva Vlahom (Vla) ili Racom (Ratz), dok ovi katolika nazivaju Šokcem.”
Dr Nikola Žutić
Povezani tekstovi
