U želji da sprečimo postavljanje lika Nikole Tesle na hrvatske kovanice evra, „Veritas” se 16. marta prošle godine pismom obratio: šefu Delegacije EU u Srbiji Emanuelu Žiofreu, izvestiocu Evropskog parlamenta za Srbiju Vladimiru Bilčiku, Evropskoj komisiji i generalnom sekretaru saveta Jep Tranholm-Mikelsenu, Evropskoj centralnoj banci i njenom direktoru Hans-Joakimu Klukersu i direktoru Centra „Simon Vizental” Efraimu Zurofu, kojem sam posvetio tekst ”Tesli nije mesto na hrvatskom evru“, objavljenom na ovim stranicama 5. aprila prošle godine.
Potsećanja radi, na hrvatskoj nacionalnoj kvoti evrokovanica nalaze se sledeći motivi: na kovanici od dva evra prikazana je geografska karta Hrvatske, na jednom evru motiv kune, na jednom, dva i pet centi motiv glagoljice, a na 10, 20 i 50 centi Nikola Tesla, dok je šahovnica kao motiv zajednička podloga na svim kovanicama. Dok su drugi motivi rezultat predloga eksperata, Tesla je uvršten na temelju internetske ankete. Prema saopštenju HNB, Tesla je odabran za motiv “na temelju brojnih predloga građana koji izrazito cene genij ovog izumitelja rođenog u Hrvatskoj, u mestu Smiljanu, u Lici, gde je smešten i Memorijalni centar ‘Nikola Tesla'”. U toj anketi Tesla je uverljivo pobedio sa 22,8 odsto glasova svih anketiranih, ostavivši iza sebe i Franju Tuđmana (1,3%), i Kralja Tomislava (1,1%) i Luku Modrića (0,9%).
Nije na odmet da ponovim neke od razloge zbog kojih smo tražili da se zabrani stavljanje Teslinog lika na hrvatske evrokovanice, za koje smo smatrali da su bili (i ostali) duboko uznemiravajući i zabrinjavajući za nacionalna osećanja srpskog naroda te da se se protive i moralnim principima i vrednostima EU.
Pored činjenica da Tesla nije ni rođen (Smiljan je u vrijeme Teslinog rođenja pripadao teritoriji Vojne krajine u tadašnjoj Austrijskoj carevini), niti je ikada živeo u Hrvatskoj, niti je imao bilo kakav oblik njenog državljanstva i da se uvek izjašnjavao da je po poreklu Srbin, posebno smo istakli da je najkontroverzniji i moralno najproblematičniji aspekt stavljanja njegovog lika preko simbola hrvatske šahovnice – zato: što je to isti simbol koji su hrvatske ustaše koristile prilikom ubijanja i proterivanja Srba iz njegovog rodnog mesta, u kojem je 1835. živelo 479, a 2018. samo dva Srbina; što su formacije u uniformama sa tim simbolom srušile i Crkvu Sv. Petra i Pavla u Smiljanu u kojoj je kršten Tesla; što je ovaj isti simbol inspirisao i one koji su porušili pravoslavnu crkvu Sv. Velikomučenika Georgija u Gospiću, u kojoj je kao sveštenik služio Teslin otac Milutin, koja je bila obnovljena 1964, da bi ponovo bila srušena do temelja u ratu devedesetih; što su formacije koje su, takođe, nosile hrvatsku šahovnicu kao njihov nacionalni simbol, u ratu devedesetih minirali spomenik Nikoli Tesli na Trgu Nikole Tesle u Gospiću, rad čuvenog vajara Frana Kršinića, i opustošili Teslinu rodnu kuću u Smiljanu, koja je obnovljena posle Drugog svetskog rata i pretvorena u spomen-muzej.
Želja nam se nije ostvarila. Znamo da su svi adresati primili “Veritasovo” pismo ali ne znamo da li je neko od njih uopšte na bilo koji način pokušao da spreči pojavljivanje Teslinog lika na naličju hrvatskih evrokovanica.
Slučajno ili ne, šesti dan po ulasku hrvatske u evrozonu i dan prije godišnjice Tesline smrti, u Zagrebu su se, na Božićnom prijemu, u organizaciji SNV-a, našle i državne delegacije Hrvatske i Srbije na vrlo visokom nivou – hrvatsku je predvodio premijer Andrej Plenković a srpsku potpredsednik vlade Ivica Dačić. Nije tajna da su do ovog prijema odnosi između dveju država spale na veoma “niske grane”.
Može li Teslin lik na hrvatskim evrokovanicama dovesti do poboljšanja hrvatsko-srpskih odnosa?
Odgovor na ovo pitanje potražio sam u izjavama i stavovima nekoliko naučnih autoriteta sa obe strane “barikade”.
“Pohvalno je da je Hrvatska prihvatila Teslu kao svoj simbol, ne samo zbog vlastite međunarodne reputacije, nego i zbog mnogo važnije snažne simboličke poruke na domaćem terenu, za našu javnost, za razvoj hrvatsko-srpskih odnosa jer je Tesla simbol Srba u Hrvatskoj. Kao jedan simboličan moment Teslin lik znači i vidljivost Srba u Hrvatskoj koja bi trebala nositi konotaciju prihvaćanja statusa punog građanstva”, smatra redovni profesor sociologije sa zagrebačkog Filozofskog fakulteta Dragan Bagić (1977).
“Priča o Tesli je u suštini i priča o Srbima iz Hrvatske čiji se subjektivitet često negira i svodi na politička potkusurivanja u dnevnopolitičkim debatama, kako od vlasti u Zagrebu, tako i od one u Beogradu. Tesla je dobra prizma kroz koju se to može posmatrati. Bitno bi bilo da se kovanica s Teslinim likom ne pojavi u vakuumu, nego tako da hrvatska strana prihvati tragediju koja se desila srpskom stanovništvu devedesetih godina i da shvati Srbe u Hrvatskoj kao ravnopravne hrvatske građane, a ne kao nacionalnu manjinu koja je u svakom trenutku potencijalna peta kolona koja radi na subverziji svega što je tobože hrvatsko”, smatra istoričar Stefan Gužvica (1993) s Instituta za filozofiju i društvenu teoriju Univerziteta u Beogradu.
“Dobra je stvar što je Tesla glasovima građana dobio prioritet da se nađe na kovanici. To pokazuje da hrvatsko društvo nije sasvim zatrovano nacionalističkim narativom, onim u kojem su svi Srbi odgovorni za zločine koje su počinile srpske vojne i paravojne jedinice u periodu od ‘91. do ‘95. na području Hrvatske”– smatra hrvatski fizičar i hemičar Milorad Mišo Milun (1947) uz dodatno objašnjenje da su rušenja spomenika i promene naziva ulica i trgova devedesetih godina sprovodila politička i vojna vrhuška u pokušaju reinterpretacije rezultata Drugog svetskog rata, ali da oni nikako ne moraju biti i dominantan pravac kretanja hrvatskog društva.
A glavni gost na Božićnom prijemu SNV-a u Zagrebu, hrvatski premijer Plenković, u svom govoru reče i ovo: “Hrvatska je bila žrtva agresije Miloševićevog režima i ta činjenica živi s nama, živi s porodicama nestalih, s vojnicima, braniteljima, civilima. To je nasleđe teško”, sa kojom, čisto političkom izjavom, je dezavuisao iznesene naučne stavove pomenutih intelektualaca o hrvatsko-srpskim odnosima.
Dok je izgovarao te reči Plenković je u džepu držao evrokovanicu sa likom Nikole Tesle, koju je kratko vrijeme prije toga “slučajno” našao u česnici. Možda je genijalni Tesla našao način da ga upita: “a ko pobi i protera moje rođake i sunarodnike, ko poruši i kuću mi rodnu i crkvu u kojoj sam kršten i crkvu u kojoj mi je otac služio, i sve to ponovi u razmaku od pedeset godina?”.
I tako je sedam dana prije 80. godišnjice od Tesline smrti, njegov lik osvanuo na hrvatskoj kvoti evrokovanica od 10, 20 i 50 centi, svaka iskovana u milion primeraka. Pošto je po popisu iz 2021. u Hrvatskoj živjelo oko 3,8 milijuna žitelja, prosta računica govori da će “Tesla” svakodnevno biti prisutan u rukama svih njenih građana. Možda Tesla, posmrtno, preko svog lika, ipak uspije da otopli i unapredi odnose između dva naroda i dve države i da učini ono što političari ne umeju (ili ne žele).
Povezani tekstovi
