Županijski sud u Zagrebu, kao sud drugog stepena, presudom br. Gž-5529/2024 od 21. januara 2025. potvrdio je presudu Opštinskog suda u Zagrebu br. Pn-62/2023 od 29. februara 2024, kojom je usvojena tužba srodnika Momčila T., vojnika RSK, kojeg su 5. avgusta 1995. zarobili, a narednog dana, sa još četiri saborca, i pogubili pripadnici hrvatske vojske. No, pravosudni put do ovakve odluke bio je veoma krivudav i stresan za Momčilovu porodicu: suprugu Branku, sina Miloša, majku Martu i oca Boška. To znam iz prve ruke, pošto smo mi u “Veritasu” i poraze, kojih je bilo mnogo, i retke uspehe, proživljavali sa Momčilovom porodicom, posebno sa suprugom, koja nas je počela posećivati mnogo pre nego je postupak pokrenut.
Na ovom sudskom predmetu prelamali su se mnogi pravni instituti o kojima su hrvatski sudovi više od dvadeset godina zauzamali iste stavove, da bi ih u zadnjih nekoliko godina, zahvaljujući prvenstveno stavovima Evropskog suda za ljudska prava (ESLjP) u sličnim predmetima, potpuno promenili. Pošto se stavovi izneseni u ovoj presudi mogu primeniti i u drugim sličnim slučajevima, odlučio sam da ih “narodskim” jezikom približim čitaocima “Politike”, među kojima ima i mnogo Krajišnika.
Elem, 5. avgusta 1995, drugog dana hrvatske agresije na zapadne delove Republike srpske Krajine (RSK), u mestu Oćestovo, u blizini Knina, pripadnici hrvatske vojske zarobili su više srpskih vojnika i civila i zatvorili ih u jedan podrum, odakle su sutradan izveli pet mladića, od kada im se gubio trag. Tela tih pet mladića ekshumirana su 2001. godine s Kninskog groblja, a pronađena su u selu Stara Straža, udaljenom od Oćestava nekoliko kilometara, gde su i usmrćeni. Ove činjenice utvrdili su i Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) u predmetu “Gotovina i dr” i hrvatski sudovi u ovom (i u još najmanje jednom predmetu) na osnovu iskaza više svedoka, koji su i sami kao civili bili zatočeni sa pobijenim mladićima.
Jedan od tih pet mladića bio je i Momčilo T. (28), čiji posmrtni ostaci su identifikovani 2006. po DNK analizi. Momčilovi srodnici 2008. podnose tužbu protiv Republike Hrvatske (RH) radi naknade nematerijalne štete zbog duševnih bolova zbog smrti njihovog supruga, oca i sina i materijalne štete za nadgrobni spomenik, a sin, koji je u vreme ubistva oca imao godinu i deset meseci, potražuje i naknadu za izgubljeno izdržavanje zbog očeva ubistva.
Odluka Opštinskog suda u Zagrebu br. Pn-1600/08 od 30. septembra 2011, kojom je tužbeni zahtev za naknadu nematerijalne štete odbijen, dok je dosuđena materijalna šteta na ime troškova nadgrobnog spomenika, te izdržavanja mldb. sina, potvrđena je presudom Županijskog suda u Zagrebu br. Gžn-3541/11 od 26. februara 2013. u odbijajućem delu, a preinačena u dosuđujućem delu, te je presudom Vrhovnog suda Republike Hrvatske br. Rev-541/2014 od 25. februara 2020. revizija tužilaca odbijena u delu u kojem je presuda potvrđena i preinačena.
Drugim rečima i ono malo što im je dosudio prvostepeni sud, oduzeli su im viši sudovi. A pošto su izgubili spor tužioci su bili u obavezi da tuženoj državi naknade parnične troškove.
Odlukom Ustavnog suda Republike Hrvatske br. U-III-3480/2020 od 8. juna 2022. ukinute su citirane odluke i Vrhovnog suda i Županijskog suda, a predmet je vraćen Županijskom sudu na ponovni postupak.
U odnosu na izraženi stav Vrhovnog suda, koji je potvrdio stav Županijskog suda, da je na tužiocima bio teret dokaza, a oni nisu uspeli dokazati da bi Momčilovu smrt prouzročili pripadnici hrvatske vojske, odnosno pripadnici redarstvenih snaga, radi čega su bespredmetni i prigovori o zastari i pojmu ratne štete, Ustavni sud pozvao se na stav ESLjP u predmetu “Trivkanović protiv Hrvatske”, iz kojeg proizlazi “da se odgovornost države u takvim slučajevima ne temelji samo na delotvornoj zaštiti prava na život, nego i na čvrstoj pretpostavci uzročnosti između pritvaranja i smrti, a koja pretpostavka nastaje kad god vlasti, u celosti ili u velikoj meri, imaju isključiva saznanja o događajima povezanima sa smrću pojedinca, te je sud presudio da se u takvim situacijama može smatrati da teret dokazivanja snose vlasti koje trebaju pružiti zadovoljavajuće i uverljivo objašnjenje, kao i da iz sudske prakse Vrhovnog suda u situaciji kada ratni zločin koji su počinili pripadnici oružanih snaga uključuje prisilne nestanke, a nestala žrtva je kasnije proglašena umrlom, država odgovara za smrt žrtve i nastalu štetu zbog očite uzročno-posledične veze između nestanka i smrti žrtve, odnosno da iz takve prakse proizlazi da je na državi da dokaže da je žrtva preživela ili da je umrla u drugačijim okolnostima”.
Ustavni sud se pozvao i na odluku ESLjP u slučaju “Baljak protiv Hrvatske” prema kojoj se činjenica da nije vođena krivična istraga niti je došlo do krivične osude “ne može staviti na teret podnosioca jer su državna tela bila dužna voditi delotvornu službenu istragu, kao i da je u slučajevima prisilnih nestanaka Vrhovni sud prebacio teret dokaza na državna tela, odbacio prigovor ratne štete te utvrdio da je država odgovorna za štetu čak i u slučajevima u kojima nije bilo krivične osude, pri čemu se ta odluka odnosi na isti događaj u mestu Oćestovo”.
Radi toga Ustavni sud zaključuje da su redovni sudovi u konkretnom slučaju tužiocima nametnuli “prekomerni standard dokazivanja”.
Županijski sud je zato rešenjem br. Gž-2466/2022. naložio prvostepenom sudu da u ponovljenom postupku, oceni navode tužilaca o odgovornosti tužene i nastaloj šteti, te prigovore tužene o nedostatku odgovornosti, što je dužna dokazati tužena, i zastari zahteva tužilaca.
U ponovljenom postupku Opštinski sud u Zagrebu utvrđuje da je Momčilova supruga 9. juna 2011. podnela krivičnu prijavu protiv nepoznatih osoba zbog krivičnog dela protiv čovečnosti i međunarodnog prava – ratni zločin počinjen na štetu njenog supruga i njegovih saboraca, po kojoj je krivični postupak do avgusta 2023. još uvek bio u fazi izviđanja, uz obrazloženje nadležnog tužilaštva da se istraga ne može pokrenuti protiv nepoznatih počinioca.
S obzirom na takva utvrđenja, neosnovano tužena (država) prigovara da parnični sud ne bi mogao sam utvrđivati radi li se o krivičnom delu, odnosno da je bilo oportuno prekinuti predmetni postupak do okončanja krivičnog postupka. Pošto u konkretnom slučaju ne postoji pravosnažna krivična presuda niti je, gotovo trideset godina od Momčilove smrti, pokrenuta istraga o istom, to, po stavu suda, i nije bilo mesta prekidu postupka.
Nije osnovan niti prigovor tužene da bi se radilo o ratnoj šteti kao razlogu isključenja njene odgovornosti jer je dokazana uzročno-posledična veza između lišenja slobode Momčila T. i njegove smrti, radi čega se ima smatrati da je isti ubijen od strane pripadnika hrvatske vojske, a tužena (država) nije dokazala suprotno, saglasni su i prvostepeni i drugostepini sud.
U vezi prigovora zastare, i prvostepeni i drugostepeni sud zauzeli su stav da do zastare nije došlo jer je Momčilova smrt utvrđena tek 28. avgusta 2006. (datum konačne identifikacije), te se smatra da su tada njegovi srodnici izvesno saznali za činjenicu smrti, nakon čega su i mogli pokrenuti postupak za naknadu štete. Naime, sud je prihvatio iskaz Momčilove supruge “da je za smrt supruga saznala 12. jula. 2006, kada je DNK analizom saznala da se radilo o njegovom telu a do tada su se nadali da je živ, da je bilo protivurečnih informacija te nisu pokrenuli postupak utvrđenja nestale osobe umrlom jer su se nadali da je živ”.
I tako su srodnici pok. Momčila nakon trideset godina od njegova protupravnog ubistva i 17 godina vođenja sudske parnice, dočekali da dobiju novčanu satisfakciju za gubitak oca, sina i supruga. Narod bi rekao – pravda je spora, ali dostižna. A pošto još nisu identifikovani i procesuirani naredbodavaci i direktni počinioci ovog monstruoznog ratnog zločina – ubistva Momčila i njegova četiri saborca, za ovaj slučaj je ispravnije reći – pravda je spora ali delimično dostižna.
Savo Štrbac
Politika, 04.03.2025, štampano izdanje
