Zbog “crnog brda” u Biljanima Donjim, opština Benkovac, početkom maja ove godine Sud Evropske unije presudio je da Hrvatska nije ispunila obaveze iz evropske Direktive o otpadu.
Slučaj “crnog brda” interesovao me je i do sada iz nekoliko razloga: Biljane Donje do avgusta 1995. nastanjivao je isključivo srpski živalj; selo se nalazi u Ravnim Kotarima, koji su za vrijeme SFRJ po plodnosti i obrađenosti nazivane “jugoslovenskom Kalifornijom”, i na kojima je do januara 1993, do hrvatske akcije “Maslenica”, prevladavao takođe srpski živalj; dobro poznajem taj kraj, u kojem sam i sam rođen i gdje je moja porodica do velikog krajiškog egzodusa uzgajala voće i povrće. Slučaj “crnog brda” bio mi je interesantan i profesionalno, sa pravničkog aspekta, posebno kada su se u spor uključili organi EU.
Šta je “crno brdo”?
Horizontom u plodnim i zelenim Ravnim Kotarima dominira veliko crno brdo, apokaliptičnog izgleda. Ono nije prirodnog porijekla, već se radi o 140 hiljada tona opasnog otpada , koje je formirano 2010. godine tako što je troska iz Šibenika, nastala stogodišnjim radom Tvornice elektroda i ferolegura (TEF), prevežena u pomenuto selo. Prevoz je obavila privatna firma MLM d.o.o, sa sjedištem u Zagrebu. Direktor te firme, izvjesni Sadik Čolić, otpad je odlagao na privatnoj parceli, koju je zakupio od jednog mještanina, kojem je rekao da se radi o bezopasnom građevinskom materijalu, koji će se koristiti za gradnju puteva. No, mještani iz Biljana Donjih i okolnih sela, prilikom prvih vjetrova, kada su im krovovi kuća, sa kojih skupljaju kišnicu, pocrnili a voće i povrće i voda u gusternama dobili tamni izgled, uvidjeli su svu pogubnost “bezopasnog” građevinskog materijala.
Iako je vlasnik pomenute firme mahao papirima da otpad nije opasan, Eko udruženje “Ravni kotari” materijal sa crnog brda šalje na analizu u Tibingen, u jednu poznatu firmu Eurofins, koja je dokazala da u njemu postoje aromatični ugljikovodici koji su kancerogeni i 20 puta veći od dozvoljenog u prirodi, koju su potvrdile i dvije domaće firme.
Zbog takvih nalaza mještani Biljana Donjih i okolice, već godinama pokušavaju pridobiti pažnju svih mogućih institucija hrvatske države i EU kako bi se rješili opasnog otpada.
Evropska komisija je Hrvatskoj još 2014. poslala opomenu o dužnom postupanju sa troskom iz “crnog brda” u skladu s evropskom Direktivom o otpadu.
Ministarstvo zaštite okoliša i energetike prošle se godine očitovalo na najavu tužbe, istaknuvši da je firmi MLM, u čijem je posjedu “crno brdo”, rješenjem naredilo da ukloni otpad, što ta firma, iako su je kaznili sa 60 hiljada kuna, nije učinila te da je u ministarstvu osnovana i radna grupa za Biljane Donje.
Nakon što do aprila 2018. troska nije bila sanirana, Evropska komisija je protiv Hrvatske podnijela tužbu Sudu Evropske unije, koji je (za razliku od Evropskog suda za ljudska prava, kome se obraćaju građani zemalja članica Savjeta Evrope) nadležan za pravilno tumačenje i primjenu primarnog i sekundarnog zakonodavstva Evropske unije na njezinu teritoriju.
Dakle, Sud u uvodno pomenutoj presudi navodi kako Hrvatska nije poduzela sve mjere da se gospodarenje troskom provodi tako da se ne ugrožava zdravlje ljudi i šteti okolišu te da nije ispunila svoje obaveze jer je smatrala da je troska odložena u Biljanima Donjim nusproizvod. Sud je odlučio i da se troska treba smatrati otpadom te da Hrvatska nije poduzela mjere da firma koja je “ima u svom posjedu obradi sama ili da obradu povjeri drugome”.
U martu ove godine, prije donošenja pomenute presude, hrvatsko Ministarstvo državne imovine donijelo je “Odluku o ustupanju mineralne sirovine Ministarstvu obrane Republike Hrvatske radi nasipavanja i proizvodnje betona i asfalta, u svrhu rekonstrukcije i dogradnje u Zračnoj luci Zadar”, koja se nalazi na svega desetak kilometara od “crnog brda”.
Već pomenuta eko udruga “Ravni kotari” takvom se potencijalnom rješenju protivi uz obrazloženje da će, ako je u pitanju površni sloj piste, vazduhoplovi prilikom slijetanja i polijetanja raznositi opasne čestice opet po okolini.
Ne mogu se oteti utisku da su Ravni Kotari i Biljane Donje namjerno odabrani za odlagalište opasnog otpada samo zato da bi se spriječio masovniji povratak prognanih Srba na njihova vjekovna imanja. I po cijenu da naškode i svojima u okolnim selima.
Kako got se u budućnosti riješi problem “crnog brda” posljedice će ostati, koje je najbolje opisao Miloš Škorić, jedan od rjetkih povratnika u Biljane Donje: “Mi smo ovdje zatrovani svi! Tako da nema tu života ni Janku, ni Marku ni nikomu!“
13. maj 2019.
Savo Štrbac
