BEOGRAD – Ministarstvo za rad, zapošlјavanje, boračka i socijalna pitanja je u leto 2014. godine izradilo „Nacrt zakona o pravima boraca, vojnih invalida, civilnih invalida rata i članova njihovih porodica“, a prezentovalo ga javnosti u decembru iste godine. Ratni veterani iz perida raspada SFRJ, do sada nisu bili prepoznati, u smislu pravne regulative u zemlјi. Srbija je jedina zemlјa u okruženju koja nema zakon za svoje ratne veterane.
Nacrt zakona je trebao da zadovolјi težnje preko 500.000 ratnih veterana u Srbiji, među njima i oko 50.000 lјudi, sa prostora bivše RSK, danas državlјana Republike Srbije.
Međutim, na javnim raspravama, koje su organizovane samo u 4 grada u decembru 2014, bez prisustva medija (Novi Sad, Beograd, Niš i Kragujevac), se pokazalo da budući zakon Ministartva, ne samo da ne štiti i daje konkretna prava ratnim veteranima iz perioda ratova 1990-1999, već je restriktivniji i lošiji i po jedini deo populacije koji je zakonom iz 1998. imao određena prava- ratnim vojnim invalidima (RVI), mirnodopskim ratnim vojnim invalidima (MVRI) i porodicama palih boraca. Brojna udruženja veterana, pojedinci i predstavnici institucija su uložili preko 800 pismenih predstavki- primedbi na predloženi akt, sa predlozima, kako pobolјšati pomenuti nacrt. Toliki broj ispravki u odnosu na ukupno 247. članova budućeg zakona, govori o kvalitetu samog predloga. Međutim, Ministartvo do danas, nije uvažilo niti jednu, suštinsku primedbu, čime se jasno dokazuje, da u izradi ovakvog sistemskog zakona nije uvažena činjenica, da on treba da se odnosi na bivše borce i članove njihovih porodica, već je predlagač, autorativno i samovolјno, odlučio da silom, koristeći skupštinsku većinu, ovaj i ovako loš predlog progura u skupštinku proceduru, a u javnosti se prikaže kao „dobrotvor“ koji, nakon 20 godina, ipak, vodi računa o zaštiti svojih građana-bivših boraca i članova njihovih porodica. Poseban problem čini namera, da se iz pravne regulative posebno eliminiše svaki pokušaj, da Krajišnici ostvare status borca u Srbiji.
Sve razmere štete, koja će nastati, ukoliko ovaj nacrt bude usvojen kao zakon, osetiće svi ratni veterani, ali najviše bivši borci sa prostora RSK i članovi njihovih porodica, jer su uslovi za sticanje statusa borca, a samim tim i nekakve benificije, tako zamišlјeni i napisani, da ni jedan Krajišnik ne ispunjava iste, a samim tim ostaće i dalјe pravno nevidlјiv.
Osnovne prepreke su:
- državlјanstvo Srbije u vreme oružanih akcija ili prebivalište u Srbiji (Čl.4);
- učešće se priznaje samo u terminima od 17. avgusta 1990- 27. aprila 1992. i od 24. marta – 26. juna 1999. ( Čl.4);
- uslov- preko 300 dana provedenih u oružanim akcijama ili 78 i više dana na Kosovu i Metohiji za vreme NATO agresije 1999. ( za kategoriju borca I kategorije, koja ostvaruje, nekakva prava, ostale dve kategorije nemaju nikakva prava, osim legitimacije, Čl. 31.)
- u slučaju neposedovanja vojne knjižice, precizno upisanih datuma i pečata ili rešenja PIO RS, na drugi način se ne može dokazati status, odnosno učešće u oružanim akcijama.
( Čl. 169). Ne postoji mogućnost dokazivanja svedočenjem, pred sudskim organima ili na drugi način, što je smetnja za veliki broji izbeglih i prognanih sa prostora bivše RSK, koji su ostali bez vojnih knjižica, nije im upisan ratni staž, izgubili dokumenta ili su im ista oduzeta prilikom zaroblјavanja);
- zahtev za status RVI zbog bolesti uzrokovane učešćem u ratu, staus MRVI i porodičnu invalidninu se može podneti u roku od 5 godina od dana završetka oružanih akcija, što znači da svi Krajišnici, koji to nisu učinili do avgusta 2000. godine (zap.deo RSK), odnosno 2003. (SbzS), ne mogu ni taj status da ostvare (Čl.153, 154,155. i 158.);
- status civilne žrtve rata, mogu dobiti samo lica koji su u vreme oružanih akcija bili državlјani Srbije i imali prebivalište na teritoriji Srbije ili su radili u diplomatsko-konzularnim institucijama u inostranstvu ( Čl.161.);
- svi Krajišnici, kao i ostali korisnici iz oblasti boračko-invalidske zaštite, koji su do sada imali staus RVI, MRVI ili člana porodice poginulog borca i imali nekakva primanja po osnovu istoga, moraće usvajanjem ovog zakona, u roku od 5 godina, da ponovo idu da dokazuju taj status (Čl.191).
Da ovo nije slučajno, već namera predlagača govori „Obrazloženje nacrta zakona“, gde se na str. 6 jasno i nedvosmisleno kaže: „Suština oročavanja vremena trajanja oružanih akcija i u vezi sa tim određivanje pojedinih delova teritorije bivše SFRJ isklјučuje mogućnost da se učesnicima oružanih akcija na teritorijama republika bivše SFRJ (tj. van teritorije SRJ, odnosno Državne zajednice SCG, odnosno Srbije) posle 27. aprila 1992. godine ( odnosno posle 19. maja 1992. godine) prizna svojstvo borca u smislu ovog zakona“.
Da bi cela materija, bila još jasnija u Čl. 8 koji definiše status ratnog vojnog invalida, u poslednjem stavu se kaže: „Državlјanstvo Republike Srbije kao uslov propisan stavom 1. ovog člana podrazumeva postojanje tog državlјanstva i u vreme kada je nastalo oštećenje njegovog organizma, kao i u vreme podnošenja zahteva za priznavanje svojstva ratnog vojnog invalida. Ovaj uslov ispunjava i lice iz člana 5. ovog zakona koje je u vreme nastanka oštećenja njegovog organizma imalo državlјanstvo druge republike SFRJ, koje je pre 27. aprila 1992. imalo prebivalište na teritoriji Republike Srbije i koje je naknadno steklo državlјanstvo Republike Srbije.“
Očigledno je da predlagač, resorno Ministartvo ima nameru i to kroz nacrt zakona otvoreno pokazuje, da uskrati svaku mogućnost licima sa prostora bivše RSK, da osvare status borca, a samim tim budu izjednačeni u pravima sa ostalim građanima Srbije.
1. Ovakvom pravnom regulativom (u planu je stavlјanje zakona u skupštinsku proceduru krajem 2015 ili početkom 2016. godine) je povređen Ustav Republike Srbije (Čl.21.), koji zabranjuje diskriminaciju, kao i sve međunarodne povelјe i pravna regulativa, čiji je potpisnik bivša SRJ, odnosno Republika Srbija, a tiču se osnovnih lјudskih prava.
2. Početkom raspada SFRJ, svi njeni državlјani su imali primarno državlјanstvo iste te SFRJ, a sekundarno republička državlјanstva.
3. Stanovnici SFRJ zapadno od r. Save i Drine ( Krajišnici) su ratom zatečeni u svojim mestima prebivališta, borili su se za ostanak i opstanak na svojim prostorima u skladu sa važećim Ustavom SFRJ i zakonom o Oružanim snagama SFRJ. Kao pripadnici Teritorijalne odbrane, bili su legalan oružani sastav OS SFRJ do konačnog, raspada iste države i formiranja SRJ 27. aprila 1992.
4. Nakon aprila 1992. po formiranju SRJ i povlačenju snaga JNA sa istih prostora, Rezolucijama UN čitav prostor je stavlјen pod međunarodnu zaštitu UN, bez mogućnosti stanovništva da utiče na odluke tih organa.
5. Borbom (oružanim akcijama) je branjen životni prostor – „Zona pod zaštitom UN“ od agresije, tada već međunarodno priznate Republike Hrvatske. Izvesno je da je isti prostor bio nedovolјno branjen ili potpuno nebranjen, od strane za to zaduženih snaga, a osnovno lјudsko pravo na život je bilo pogaženo. Potpisnici međunarodnih sporazuma su bile Republika Hrvatska, SRJ i međunarodna zajednica (UN).
6. „Zone pod zaštitom UN“i sve potonje misije UN su formirane odlukama najviših međunarodnih regulatornih tela (SB UN), a u svakoj fazi realizacije, sapotpisnik, garant sporazuma i ugovora bila je SRJ.
7. 20. marta 1992. je tadašnja Skupština SFRJ donela „Zakon o važenju pravnog sistema na delu teritorije SFRJ koja je pod posebnom zaštitom Ujedinjenih nacija “, Sl. list SFRJ br. 18. Ovaj zakon, nikada nije povučen, međunarodno-pravno je zemlјa naslednica (SRJ) bila dužna da poštuje sve njegove odredbe.
8. Svi zakoni o istoj materiji zemalјa u okruženju, definišu završetak rata (oružanih akcija) krajem 1995. (BiH), odnosno polovinom 1996 (RH, RS).
Jedino prihvazlјivo za Krajišnike je izmena spornih odredbi u predmetnom aktu „Nacrt zakona o pravima boraca, vojnih invalida, civilnih invalida rata i članova njihovih porodica“, posebno u članovima 4, 8 i 31. ili povlačenja ovog predloga iz procedure, što je najbolјe i za sve druge kategorije ratnih veterana u Srbiji.
Kao zadovolјavajući i sistemski zakon, potrebno je podržati i aktivirati ranije predloženi (u decembru 2012.) „Predlog zakona o pravima ratnih veterana i članova njihovih porodica“, koji je izrađen u okviru pravnog tima Udruženja ratnih veterana SZ 1990-1999. „Patriotski front“, a predložen uz 40.014 potpisa od strane „Saveza ratnih veterana Srbije“. Ovaj akt je u skladu sa zakonom o narodnoj inicijativi i referendumu, predan Narodnoj skupštini 26.12.2012. i predstavlјa najviši standard lјudskih prava u domenu zaštite svih kategorija ratnih veterana, usaglašen je sa propisima EU i u rangu zakona, zemalјa u okruženju, koje sličnu pravnu regulativu sprovode 10 i više godina.
PREDLOG ZAKONA O PRAVIMA RATNIH VETERANA I ČLANOVA NјIHOVIH PORODICA
Osnovno, u ovom predlogu zakona je apsolutno uvažavanje prava svih učesnika rata (oružanog sukoba), bez diskriminicije u pogledu mesta boravišta, državlјanstva i sl. u sastavu OS SFRJ, a ono se ogleda kroz nekoliko članova, stavova i tačaka, nedvosmisleno napisanih i jasno definisanih:
Član 2.
(1) Ratni veteran je državlјanin Republike Srbije ili strani državlјanin koji je kao dobrovolјac ili pripadnik Oružanih snaga SFRJ, SRJ, SCG, Republike Srbije (vojne, policijske, policijsko-bezbednosne snage, jedinice Teritorijalne odbrane ), organizovano učestvovao u oružanom sukobu u odbrani nezavisnosti, teritorijalne celovitosti, odnosno suvereniteta navedenih država u skladu sa važećim Ustavima u periodu od 17. avgusta 1990. godine do 26. juna 1999. godine ( u dalјem tekstu: državni subjekti). (Povezan termin od 17.08.1990-26.06.1999. )
(3) Ratni veteran je i dobrovolјac ili pripadnik Oružanih snaga državnog subjekta koji se zatekao nakon 27. aprila 1992. godine izvan prostora SRJ na teritoriju pod zaštitom UN, vršio vojne, policijske i druge zadatke, učestvovao u oružanim dejstvima u odbrani suvereniteta navedenog područja, pod komandom nadležnih organa.
POČETAK, TRAJANјE I PRESTANAK PRAVA
Član 110.
Za ostvarivanje prava iz ovog Zakona:
1. Status ratnog veterana iz člana 2. stava 1. ovog Zakona dokazuje se potvrdom Ministarstva odbrane, odnosno Ministarstva unutrašnjih poslova, bivše nadležne vojne komande, vojno-teritorijalnog organa ili pismenom izjavom dva kvalifikovana svedoka overenom u sudu, pripadnika iste jedinice kojoj je ratni veteran pripadao.
Status ratnog veterana iz člana 2. stava 1. ovog Zakona utvrđuje organ Ministarstva odbrane u lokalnim samoupravama ( Ministarstvo odbrane, odnosno Ministarstvo unutrašnjih poslova) na osnovu činjenica o kojima vodi službenu evidenciju ili nakon sprovedenog upravnog postupka, ukoliko osoba iz člana 2. stava 1. ovog Zakona nije upisana u službenoj evidenciji te o tome izdaje potvrdu.
7. Status RVI na osnovu bolesti, a bolest, posttraumatski stresni poremećaj ( PTSP ), pogoršanje bolesti, odnosno pojava bolesti neposredna je posledica učešća u odbrani suvereniteta i oružanim akcijama iz člana 2. ovog Zakona utvrđuje se u upravnom postupku na osnovu pisanog zahteva ratnog veterana, nakon nalaza i mišlјenja lekarske komisije. Zahtev nema rok zastarevnja.
Ukoliko resorno Ministartvo odbije jedan od dva predložena načina ispravlјanja nepravde, prema svojim državlјanima, poreklom sa prostora bivše RSK, neophodno je da sva Krajiška udruženja, pojedinci i druge NVO ili predstavnici lјudi sa ovih prostora, pokrenu inicijativu za smenu aktuelnog saziva Ministarstva, odrede nove smernice u političkom delovanju i jasno, izraze svoje nezadovoljstvo.
Povezani tekstovi
