Od kada je Hrvatski sabor u julu ove godine usvoijo Zakon o civinim stradalnicima iz Domovinskog rata, kancelarijama Veritasa u Beogradu i Banja Luci svakodnevno se obraćaju Srbi iz Hrvatske i bivše RSK s pitanjem da li se odredbe ovog zakona odnose i na njih.
Radi ilustracije navodim nekoliko primjera:
Dana 25. septembra 1991. godine Danicu Manojlović (48) usmrtili su geleri granate ispred njene kuće u Vukovaru u ulici Ive Lole Ribara br. 68. Njen suprug Nikola Manojlović (53) ubijen je 5. novembra 1991. u dvorištu vrtića u Borovu Selu od strane ZNG-a. Daničini posmrtni ostaci ekshumirani su sa vukovarskog Novog groblja 1996, a Nikolini 2002. sa groblja u Novom Sadu, gdje su bili pokopani nakon što su izvađeni iz Dunava. I Daničini i Nikolini posmrtni ostaci identifikovani su 2012. na Zavodu za sudsku medicinu i krimanalistiku u Zagrebu. U Izvještajima o smrti piše da je uzrok smrti za Danicu “trauma capitis”, a za Nikolu “vulnera capitis”. Njihova kćer Ljiljana, koja nam se i obraćala ovih dana, posmrtne ostatke roditelja sahranila je u Apatinu, gdje i živi.
Dana 13. decembra 1993. u Stabnju, opština Benkovac, koja je bila u sastavu RSK, tenkovska granata ispaljena sa hrvatskih položaja usmrtila je Nevenku Crnobrnju (30) i njenu ćerku Snježanu (12) u prizemlju njihove kuće. Mile Crnobrnja sahranio je suprugu Nevenku i kćer Snježanu najprije u Benkovcu da bi ih prije nekoliko godina prenio u porodičnu grobnici u Jagodnji Donjoj. Mile je poslije “Oluje” sa mlađom kćerkom Nevenkom iselio u Australiju, odakle nas je i nazvao prije neki dan.
Dana 8. avgusta 1995. u Zečevu, opština Knin, silovana je pa ubijena Ljeposava Mandić (62), čiji leš je ostao na putu dvadesetak dana. Njeni posmrtni ostaci ekshumirani se sa kninskog groblja 2001. a identifikovani su u decembru 2002. u Zavodu za sudsku medicinu u Zagrebu. U Izvještaju o smrti piše da je uzrok smrti “vulnus scolopetarim capitis”. Njene posmrtne ostatke porodica je u februaru 2003. sahranila u Zečevu U ime porodice ovih dana kontaktirao nas je njen unuk Mandić Predrag, koji sada živi u Ritopeku, opština Grocka.
Mogao bih navesti još mnogo ovakvih ili sličnih primjera iz svih ratnih godina, od ukupno do sada verifikovanih preko 2.800 poginulih i nestalih civila i mnogo više civilnih invalida sa područja RH i i bivše RSK stradalih na srpskoj strani u ratu devedesetih.
A šta kaže pomenuti zakon?
Prava (čl. 2) mogu ostvariti državljani Republike Hrvatske, a iznimno i strani državljani: ako su u trenutku stradavanja imali prebivalište ili boravište na teritoriju RH, odnosno ako je osoba iza koje podnose zahtjev za ostvarivanje prava u trenutku stradavanja imala prebivalište ili boravište na teritoriju RH i ako ih ne ostvaruju od države čiji su državljani.
Civilni stradalnici (čl.8) su civilni invalidi iz “Domovinskog rata” i civilne osobe poginule, umrle ili nestale u tom ratu, odnosno članovi uže i šire porodice civilne osobe poginule, umrle ili nestale u tom ratu, koji mogu ostvariti prava prema ovom Zakonu.
Civilnim invalidom (Čl. 9). smatra se osoba kojoj je organizam oštećen za najmanje 20 procenata zbog rane ili povrede koju je dobila: zbog zatočenja u logoru, zatvoru ili drugom neprijateljskom objektu; u vezi s ratnim događajima iz rata (zbog korištenja sredstava i metoda kojima se izvode ratne operacije kao što su bombardovanje, eksplozija minsko-eksplozivnih sredstava, zalutali metak i sl.); od eksplozije minsko-eksplozivnih sredstava zaostalih nakon završetka ratnih operacija u ratu ili zbog eksplozije minsko-eksplozivnih sredstava ili upotrebe vatrenog oružja izvan ratnih operacija, ali u vezi s okolnostima iz rata, u svim situacijama u razdoblju od 17. avgusta 1990. do 30. juna 1996.
Iste okolnosti po kojima se utvrđuju civilni invalidi odnose se i na civilne osobe poginule, umrle ili nestale u ratu i civilne osobe koje su od rane, povrede ili bolesti umrle (čl.10).
Civilni stradalnici pod uslovima određenim ovim Zakonom (čl.3) mogu ostvariti sljedeća prava: a) invalidi – osobnu invalidninu, dodatak za njegu i pomoć druge osobe, ortopedski dodatak, posebni dodatak, pravo na naknadu troška prilagodbe osobnog automobila i profesionalnu rehabilitaciju; b) po osnovi gubitka ili nestanka člana porodice – porodičnu invalidninu, povećanu porodičnu invalidnina, uvećanu porodičnu invalidninu, porodičnu invalidninu nakon smrti civilnog invalida rata I. do IV. grupe i novčanu naknadu u iznosu porodične invalidnine, povećane i uvećane porodične invalidnine; c) ostala prava – novčana naknada za civilne stradalnike iz rata, pravo na jednokratnu novčanu pomoć, dodatak za pripomoć u kući, pravo na besplatne udžbenike, pravo na stipendiju i još desetak drugih prava.
A ko ne može da ostvari prava utvrđena ovim zakonom?
To su (čl. 5): pripadnici, pomagači ili saradnici neprijateljskih vojnih i paravojnih jedinica koji su sudjelovali u oružanoj agresiji na RH i svi koji su na bilo koji drugi način pomagali neprijatelju, kao ni članovi njihovih porodica po osnovu njihova stradavanja i osobe koje su osuđene pravosnažnom sudskom presudom za krivična djela protiv RH, odnosno za krivićna djela protiv čovječnosti i međunarodnog prava “počinjena za vrijeme odbrane suvereniteta RH”, kao ni članovi njihovih porodica po osnovu njihova stradavanja.
Potpredsjednik hrvatske Vlade i ministar branitelja Tomo Medved do sada je više puta ponovio da su u zakonu “na poseban način postavljene zapreke da zakon ne mogu konzumirati osobe koje su sudjelovale u agresiji na Hrvatsku te stoga ne postoji nikakva bojazan da će neko od pripadnika neprijateljskih formacija, te njihovih saradnika i pomagača ili osoba koje su na bilo koji način pomagale u agresiji, koristiti taj zakon”.
Kao čovjek koji već pedesetak godina tumači i u praksi primjenjuje razne propise, moram priznati da su se autori ovog zakona zaista potrudili da postave mnoge “zapreke” srpskim stradalnicima i članovima njihovih porodica, posebno onima koji su stradali na području bivše RSK, na putu do priznavanja statusa ratnog stradalnika, bez kojeg se ne može ostvariti ni jedno od predviđenih prava.
Uprkos takvim “zaprekama”, mi iz Veritasa savjetujemo svim srpskim civilnim žrtvama i članovima njihovih porodica da podnesu zahtjeve za priznanje takvog statusa prema propisanoj proceduri i da budu spremni na “rovovsku” pravnu borbu kroz hrvatske i međunarodne institucije.
