Savo Štrbac – kolumna Lični stav, Novosti Australija – petak, 18. oktobar 2013.
Prije neko veče u Beogradu, u Centru za kulturnu dekontaminaciju, održana je promocija knjige “Knjigocid” uz prisustvo autora Ante Lešaje, recezenta Božidara Jakšića, urednika Milana Šarca i predstavnika izdavača Srpskog narodnog vijeća iz Zagreba, Saše Miloševića.
Autor je penzionisani univerzitetski profesor sa zagrebaškog Sveučilišta, po struci ekonomista, po nacionalnosti Hrvat, rodom sa Korčule. Autor se zaista potrudio da prikupi obimnu građu o rasprostranjenom i sistematskom uništavanju knjiga u Hrvatskoj 90-ih godina prošlog vijeka, nakon njenog osamostaljenja i raspada SFRJ. Po riječima autora, za jednu deceniju na đubrištima u Hrvatskoj završilo je oko dva miliona i osmstotina hiljada knjiga, uz napomenu da i ta cifra nije najpreciznija. Knjige su “čišćene” po etničkom ili idejnom ključu: iz javnih, školskih knjižnica, iz domova kulture i drugih kulturnih institucija odstranjivane su knjige pisane ćirilicom, djela srpskih autora i izdavača ali i hrvatskih i stranih pisaca, uglavnom komunističke i antifašističke orjentacije, koji se nisu “uklapali” u tadašnju izrazito domovinsku političku opciju.
Fenomen uništavanja knjiga za autora je bio dio politike promjene društvenog uređenja, kroz podsticanje fašisoidnih, to jest proustaških ideja, a sve u cilju pljačke naroda kome su nuđeni nacionalizam i ksenofobija da bi se homogenizovao oko vladajuće politike. Dr Jakšić je kao sociolog podsjetio na dugu, neslavnu i anticivilizacijsku “tradiciju” uništvanja knjiga od Aleksandrijske biblioteke do Narodine biblioteke u Sarajevu, kom spisku se pridužila i Hrvatska, u kojoj je uništavanje knjiga, za razliku od drugih država nastalih raspadom SFRJ, bilo ozvaničeno i imalo podršku vlasti i crkve.
Međutim, gospođa Branka Prpa, koja je vodila razgovor, i nekoliko diskutanata, namjerno ili nenamjerno, uveliko su “razvodnili” kritičnost autora i recezenta ove jedinstvene i veoma dragocjene knjige. Tako se moglo čuti da se i u Srbiji, u sadašnjem vremenu, provodi svojevrsni knjigocid od strane države koja je za štampanje i kupovinu novih knjiga u budžetu obezbjedila izuzetno skromna sredstva, preko devastiranja kompletnih nekad bogatih biblioteka raznih ustanova i preduzeća, pa do nestanka iz beogradskih knjižnica istih onih naslova koje su 90-ih uništavane u Hrvatskoj. Kao primjer navedena je Ćopićeva basna “Ježeva kućica”, koja je bila na spisku inkriminisanih naslova u Hrvatskoj 90-ih i koja se ni u beogradskim knjižnicama ne može naći, a trgovci u zamjenu potencijalnim kupcima nude Štrumfove.
Ne osporavam iznešene tvrdnje da su u Srbiji drastično smanjena budžetska sredstva za štampanje i kupovinu novih knjiga, da su devastirane mnoge biblioteke raznih ustanova i preduzeća i da u Beogradu u današnjem vremenu nema na policama mnogih naslova srpskih autora, čije su knjige bile nepodobne i Hrvatskoj 90-ih prošlog vijeka, pa tako ni Ćopićeve Ježeve kućice. Ali se stanje sa knjigama u Srbiji, bez obzira na te nesporne okolnosti, nikako ne može dovesti u istu ravan sa onim o čemu piše gospodin Lešaja u knjizi “Knjigocid”.
Knjigocid nije pravni termin, ali je, očito, izveden iz pravnog pojma genocid, koji, po definiciji iz Konvencije UN-a iz 1948. o spriječavanju i kažnjavanju zločina genocida, podrazumjeva namjeru (mens rea) da se potpuno ili djelomično unište pripadnici neke nacionalne, etničke, rasne ili vjerske grupe. Knjigocid bi, prema toj definiciji, bio isto to samo što su objekat napada knjige iz kulturnog identiteta pripadnika neke od pomenutih grupa.
Prema praksi nekih nacionalnih i međunarodnih sudova, pod pojam genocida podvođena su i pojedinačna ubistva, pa čak i blaža maltretiranja, ako su počinjena sa genocidnom namjerom, dok su mnogostruka ubistva, bez genocidne namjere, kvalifikovana kao klasično krivično djelo. Idući tom logikom i analogijom, i knjigocid bi bio uništenje makar i jednog naslova ako je to učinjeno sa knjigocidnom namjerom, dok bi neobnavljanje knjižnog fonda novim naslovima moglo biti odraz siromaštva, ako zaista nema para, odnosno nekultura (ili nešto tome slično) ako para ima ali se usmjeravaju na subkulturu. Nedostatak pojedinih naslova domaćih autora u beogradskim knjižnicama takođe se ne može podvesti pod pojam knjigocida, već pod trenutni sistem vrijednosti, odnosno pod “omraženi” kapitalistički pojam profita, to jest ponude i potražnje.
Istog dana kada je održana promocija “Knjigocida” u Beogradu, u Vukovaru su ponovo sa državnih ustanova skinute dvojezične table. Ne treba biti mnogo pametan pa zaključiti da je to nastavak knjigocida iz 90-ih prošlog vijeka, za koji niko nije ni pozvan na odgovornost, ni krivičnu ni političku ni moralnu ni bilo koju drugu.
15. oktobar 2013.
Savo Štrbac
Povezani tekstovi
