Zadnje subote avgusta 2017, u crkvi Sv. Đorđa na Banovom brdu u Beogradu, održan je pomen Stojanu Jankoviću, vođi uskoka u Ravnom Kotarima u 17. vijeku.
Ko je Stojan Janković?
Da bih dobio odgovor na ovo pitanje, konsultovao sam vikipediju na srpskom, hrvatskom i srpsko-hrvatskom, kao i tekstove koje su o njemu napisali i ovogodišnji i neki predhodni domaćini pomena.
Svi izvori su saglasni da je on sin Janka Mitrovića (1613—1659), harambaše, glavnog poglavara morlačke narodne vojske u Kandijskom ratu, čiji otac Mitar je iz Žegara. Mitrovići su se 1647. doselili u Budim kod Posedarja, na mletačkoj teritoriji. Iako nema dokumenta o Stojanovom rođenju, najčešće se spominje 1635. godina, dok se svi izvori slažu da je poginuo 23. avgusta 1687. kod Duvna.
Stojan se proslavio kao vođa dalmatinskih Morlaka u borbi protiv Osmanskog carstva. Borio se u više ratova protiv Turaka, među kojima su najpoznatiji kandijski (1645-1669) i morejski rat (1683 — 1699). U februaru 1666. je zarobljen kod Obrovca na rijeci Cetini, gde je u borbi poginulo mnogo Turaka. Nakon zarobljavanja Janković je odveden u Carigrad, odakle je uspio da se oslobodi nakon 14 mjeseci.
Za vojne zasluge i pokazanu hrabrost, Mletačka republika ga je 1670. odlikovala zlatnom kolajnom sv. Marka, imenovan je za kavaljera (viteza) sv. Marka i dobio je posjede u novoosvojenim oblastima u Islamu Grčkom. Istakao se i u borbama u Hercegovini, a 1686. je oslobodio grad Sinj, Liku i Krbavu. Godinu dana kasnije je poginuo tokom napada na Duvno.
Stojan je imao i dva brata, Iliju i Zavišu, i obojica su se borili protiv Turaka. Po predanju Stojan je sahranjen u crkvi u naselju Budim, blizi njegovih dvora, Ilija u crkvi u Žegaru a Zaviša u crkvi sv. Đorđa u Biljanima Donjim.
Oko navedenih podataka, u većem dijelu saglasne se sve tri vikipedije. Ono u čemu se ne slaže hrvatska sa ostalim dvjema jeste nacionalna, vjerska i geografska pripadnost, uključujući i prezime Stojanovo.
Dok u sr. i srh. vikipediji piše da se Stojan Mitrović Janković proslavio kao vođa dalmatinskih Srba u borbi protiv Osmanskog carstva, u hrvatskoj, pod odrednicom Stojan Mitrović, piše da je bio hrvatski uskok iz obitelji Mitrovića, kako mu piše u devedeset posto mletačkih dokumenata, dok mu je Janković po ocu.
Po hr. vikipediji “nacionalno, vjersko i geografsko porjeklo porodice Stojana Mitrovića često je krivo prikazivano u vrijeme obiju Jugoslavija, a i danas, od istoričara srpske nacionalnosti, sve na štetu hrvatskog katoličkog porjekla Stojana Mitrovića” i za takvu tvrdnju daju sljedeću argumentaciju: velikosrpski istoričari tumačili su da je iz Žegara, premda talijanski dokumenti bilježe da je on “od” ili “prema” Žegaru; 1613. (godina rođenja Stojanova oca) u Žegaru je živjelo 600 katolika i nije bilo nijednog Srbina; Mitar je hrvatsko ime, o čemu svjedoče brojni istorijski dokumenti, među kojima i ime hrvatskog kralja narodne krvi Dmitra Zvonimira, koji je živio hiljadu godina ranije; Stojan se 17. avgusta 1676. godine vjenčao s Antonijom Reci po “obredu Svete katoličke crkve”.
Sr. Vikipedija ne spori podatak da se Stojan vjenčao sa grkokatolkinjom Antonijom Reci “po obredu svete katoličke crkve” zato što u to vrijeme u Zadru nije postojala, a ne postoji ni danas, grkokatolička crkva, što ne znači da je promijenio vjeru ili da prije toga nije bio srpske nacionalnasti, odnosno pravoslavne vjere. To jasno dokazuje matična knjiga rođenih (MKR) Pravoslavne crkve u Zadru u kojoj pod datumom od 23. 4. 1674. stoji: “Đurađ Alojz, sin Stojana Jankovića i njegove supruge, gospođe Vinke” ( njegova prva žena), kao i upis pod datumom od 30. 9. 1677, gde stoji: “Josif, sin kavaljera Stojana Jankovića i njegove supruge, gospođe Antonije”.
Iako nisam istoričar, na osnovu mog opšteg obrazovanja, tvrdim da je tekst u hr. Vikipediji o Stojanovom hrvatskom porjeklu čista konstrukcija, a evo i zašto:
Tvrdnju da u vrijeme rođenja Stojanovog oca Janka u Žegaru nije bilo nijednog Srbina demantuje nesporan istorijski podatak da je u neposrednoj blizini postojao, a postoji i sada, pravoslavni manastir Krupa, koji je sagrađen 1317, u vrijeme srpskog kralja Milutina, dakle 322 godine prije rođenja Stojanovog oca. Pa zar je logično i životno da je neko gradio pravoslavni manastir a da u blizini nije bilo pravoslavaca. Pa sve da ih i nije bilo u Žegaru, moralo ih je biti oko Žegara.
Pored dvora Jankovića i danas se nalazi crkvica sv. Georgija, koju je upravo Stojan i sagradio 1675, u čast svog krsnog imena. A koji su to katolici imali “slave”? Jesu oni u sjevernoj Dalmaciji, zadržavjući tako vezu sa vjerom kojoj su pripadali prije prevjeravanja.
Stojan je opjevan u narodnim epskim pjesmama: „Janko od Kotara i Mujin Alil“, „Ženidba Stojana Jankovića“, „Ropstvo Janković Stojana“… A ko to osim Srba ima narodne epske pjesme? Niko, koliko znam.
A ime Mitar? I ja sam sa Ravnih Kotara i nikada nisam upoznao nijednog Hrvata i katolika sa takvim imenom, dok ih je bilo sa prezimenom Mitrović, što govori da su promjenili pravoslavnu u katoličku vjeru. A prezime? To je stvar tadašnjih kultura. Latini su pisali jedno porodično prezime, a Srbi i pravoslavci (Rusi to rade i danas) porodičnom prezimenu dodavali su i prezime izvedeno iz očevog imena. Pa zar i to nije dokaz kom narodu i vjeri je Stojan pripadao.
Da li je pored svih navedenih nespornih činjenica i argumenata bilo potrebno srpskim istoričarima da prisvajaju Stojana Jankovića? Naravno da nije.
A to što Hrvati prisvajaju srpske junake, poput Stojana Jankovića, naučnike, poput Nikole Tesle i Ruđera Boškovića, i književnike, poput Vladana Desnice, je potpuno razumljivo. Kad nemaju svojih velikana takvog ugleda, dobri su i tuđi, koje sa hrvatstvom veže samo mjesto rođenja na današnjim prostorima hrvatske države.
Ako se na vrijeme, argumentovano i organizovano ne suprostavimo ovakvim konstrukcijama, Hrvati bi mogli i uspjeti u svojim namjerama. Na to upozoravaju i događaji iz devedesetih prošlog vijeka kada su Srbi počišćeni iz sjeverne Dalmacije. Dvore Jankovića i crkvu sv. Georgija u Islamu Grčkom, devastirale su hrvatske snage tokom operacije “Maslenica” u januaru 1993. godine.
31. avgust 2017.
Tekst objavljen u “Balkan ekspresu” i u knjizi “Hronika 5”
Povezani tekstovi
